Σαλβαντόρ Νταλί. Αναρχικός Μοναρχικός Εκκεντρικος. (Ελεύθερος Τύπος 13.08.2021)

Σαλβαντόρ Νταλί. Αναρχικός Μοναρχικός Εκκεντρικος.

Τον Σαλβαντόρ Νταλι τον γνώριζα ως μεγάλο όνομα της μοντέρνας τέχνης. Γνώριζα το ταλέντο του,την ευφυΐα και τις γεμάτες συμβολισμό προκλητικές του δηλώσεις και δράσεις. Απο κάποια στιγμή όμως κι έπειτα αρχισα να” ζω ” μαζί του λες και γνωριζόμασταν πραγματικά, προσωπικά. Πως συνέβη αυτό; Ήταν στα μέσα της δεκαετίας του ’80 , όταν είχα ήδη οριστικοποιήσει την συνεργασία μου με την μεγάλη Γαλλική εφημερίδα Liberation. Ήμουνα πλέον στην βασική ομάδα που ασχολείτο με τα πολιτιστικά θέματα και συγκεκριμένα ήμουνα με τον Herve Gauville ένας απο τους βασικούς αρθρογράφους της εφημερίδας σε θέματα εικαστικών και πιο ειδικά σε θέματα σύγχρονης Τέχνης. Κάθε μέρα μαζευόμασταν στο γραφείο και συζητούσαμε για την ύλη που θα δημοσιεύαμε την επομένη. Εκείνο τον καιρό ήμουνα αρκετά εξειδικευμένος στην σύγχρονη γερμανική ζωγραφική. Ο,τι συνέβαινε στην τότε γερμανική τέχνη ήταν της αρμοδιότητας μου. Είχα λοιπόν ετοιμάσει μια μεγάλη για δημοσίευση συζήτηση με τον απο τοτε σπουδαίο Βερολινεζο ζωγράφο Georg Baselitz. Την είχα διορθώσει και την είχα δώσει έτοιμη να δημοσιευτεί. Προς μεγάλη μου έκπληξη ο υπεύθυνος με ενημέρωσε οτι ενδεχομένως το άρθρο μου να καθυστερήσει γιατί περίμεναν απο ώρα σε ώρα τον θάνατο του Σαλβαντόρ Νταλί. Εξεπλάγην αρχικά και ρώτησα τι συνέβαινε. Μου είπαν οτι ήταν άρρωστος και δεν θ’αντεχε η καρδιά του. Είχαν λοιπόν προετοιμάσει ενα ολόκληρο ένθετο που θα το δημοσίευαν αμέσως μετά την αναγγελία του θανάτου του. Μου ζήτησαν μάλιστα κι εγώ να γράψω κάτι μικρό ως προς την σχέση του Νταλί με τους ποιητές και την μόδα. Έγραψα λοιπόν για την σχέση του με την σπουδαία σχεδιάστρια μόδας την Έλσα Σκιαπαρελι και για την επίδραση που είχε ο σπουδαίος Νταλί στο έργο της μεγάλης σχεδιάστριας κατά την περίοδο του Σουρεαλισμού. Ο θάνατος του εκκεντρικου Σαλβαντόρ δεν ανακοινώθηκε όπως όλοι πίστευαν. Το ίδιο και τις επόμενες μέρες κι εβδομάδες. Κανένα απο τα πολιτιστικά μας αρθρα δεν ήταν βέβαιο οτι θα δημοσιευόταν την επομένη γιατί προτεραιότητα είχε ο επερχόμενος θάνατος του Σαλβαντόρ Νταλί. Αυτο όμως δεν συνέβαινε . Οι μέρες κι οι εβδομάδες περνούσαν κι όλη η εφημερίδα ζούσε στον αστερισμό της επιθανάτιας δημόσιας ανακοίνωσης του μεγάλου Ισπανού ζωγράφου. Αντί όμως ναρθει αυτή, σχεδόν καθημερινά έβγαινε η τότε διάσημη τραγουδίστρια Αμαντα Ληρ ( πρώην άντρας), η οποία και ανακοίνωνε οτι έβλεπε καθημερινά τον Νταλί ( άλλωστε ήταν στενοί φίλοι) κι οτι ήταν πολύ καλά στην υγεία του. Ενα μεγάλο κομφούζιο ,γεμάτο ερωτηματικά ανάμεσα στον μύθο και την πραγματικότητα είχε τυλίξει το γεγονός της ασθένειας του σπουδαίου Νταλί. Καθημερινά πηγαίναμε για κάποιους μήνες στην Εφημερίδα και περιμέναμε την ανακοίνωση του θανάτου του. Ζούσαμε με τον “αρρωστο ” Νταλί στο μυαλό μας. Ειδικά εγώ τον έβλεπα και στον ύπνο μου μιας και όσο περνούσε ο χρόνος ,η περιέργεια μου με ωθούσε στο να μαθαίνω ολο και περισσότερα πράγματα για το έργο και την ζωή του. Κάποια στιγμη δεν είχε πια σημασία η ανακοίνωση η όχι του θανάτου του . Στο μυαλό μου (μας) ο Ισπανός ζωγράφος ήταν ήδη μια Ιστορία του οποίου το φυσικό τέλος ήταν πλέον ενα ασήμαντο απλο γεγονός. Ο Νταλί ζούσε ως αθάνατος . Ως ιστορία κι ως παρόν. Η απουσία του σώματος του με (μας) άφηνε αδιάφορο (ους). Φοβερό συναίσθημα . Μιλούσαν όλοι για τον Νταλί ως διαρκές παρόν που εμπεριείχε παρελθόν,παρόν,μέλλον ταυτόχρονα. Πήρε τις διαστάσεις ενός ζωντανού θρύλου ακόμη κι όταν μήνες αργότερα πέθανε. Είχα κι είχαμε τόσο ζήσει όλοι μας μαζί του ,με τα έργα και την ζωή του, ώστε ,είχε γίνει ο ίδιος μέρος της καθημερινότητας μας . Όταν μετά από καιρό πέθανε το γεγονός μας συγκίνησε λιγότερο. Το μυαλό μας τον είχε ήδη απο καιρό “πεθανει” κι ανακηρύξει ως εναν απο τους μεγάλους και κορυφαίους δημιουργούς ( ως έργο και στάση ζωής) της μοντέρνας ,της νεωτερικής εποχής. Πλαι στους γίγαντες Πικάσο, Μιρο, Μπρακ, Κοκτω, κλπ. Υπήρξε μια πολυθρυλητη προσωπικότητα που μπορώ να πω ότι δεν είχε πραγματικη ζωή. Ήταν εξ αρχής μοιρασμένος ανάμεσα στον μύθο, την ιστορία και τον θρύλο. Ο καθένας μπορούσε να φανταστεί οτιδήποτε για τον Νταλί και ,όσο ακραίο και ναταν, έμοιαζε σε όλους πιθανό.

Γεννήθηκε στην πόλη Φιγερες της Ισπανίας σε μια ευκατάστατη οικονομικά οικογένεια. Ο πατέρας του ήταν δικηγόρος και συμβολαιογράφος. Δεν έδειξε όμως να ενθουσιάζεται απο το πάθος του γυιου του για ζωγραφική και σχέδιο. Ενα πάθος που είχε εκδηλώσει από την πολύ μικρή του ηλικία. Χρειάστηκε η συμπαράσταση της μητέρας του έτσι ώστε ο νεαρός Σαλβαντόρ να παρακολουθήσει τα πρώτα του μαθήματα ζωγραφικής στην Δημοτική σχολή σχεδίου της πόλης του. Το 1916 φιλοξενήθηκε απο την οικογένεια του τοπικού καλλιτέχνη Ramon Pichot στην πόλη Καδακες για θερινές διακοπές και ήρθε σ’επαφη για πρώτη φορά με την Μοντέρνα ζωγραφική. Σε ηλικία 15 ετών, το 1919, συμμετείχε στην δημόσια έκθεση του Δημοτικού Θεάτρου του Φιγερες. Το 1921 έχασε απο καρκίνο την μητέρα του κι ο πατέρας του παντρεύτηκε την αδελφή της. Ο νεαρός Νταλί δεν αποδέχτηκε ποτέ το γεγονός. Ενα χρόνο.αργότερα εγκαθίσταται στην Μαδρίτη και ξεκινά τις σπουδές του στην Ακαδημία Τεχνών, Academia de San Fernando.

Είναι τότε που πειραματίζεται με τον κυβισμό , αν κι εκείνον τον καιρό υπήρχαν λίγες γνώσεις γι’αυτο το κίνημα στην Μαδρίτη ,όπως κι έλλειψη άλλων κυβιστων καλλιτεχνών. Ταυτόχρονα όμως έρχεται σ’επαφη με το κίνημα του Ντανταισμου ,το οποίο και θα επηρεάσει καθοριστικά την καλλιτεχνική του προσωπικότητα. .

Καθοριστικό επίσης ρόλο στην καλλιτεχνική του προσωπικότητα θα παίξει κι η φιλία του με τον ποιητή Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα και τον σκηνοθέτη Λουίς Μπουνιουελ. Το 1926 αποβλήθηκε απο την Ακαδημία λίγο πριν τις τελικές εξετάσεις. Αιτία; Δήλωσε οτι κανείς απο τους καθηγητές του δεν ήταν άξιος να τον κρίνει.( Και μάλλον πρέπει ναχε δίκιο). Την ίδια χρονιά επισκέπτεται το Παρίσι και συνάντησε τον Πικάσο. Επηρεάστηκε τα επόμενα χρόνια μάλιστα απο τον σπουδαίο Πικάσο και το βλέπουμε στα έργα του εκείνης της περιόδου. Όμως την ίδια στιγμή διαφαίνεται και το προσωπικό του ύφος που προκαλεί διχογνωμίες στους κριτικούς Τέχνης που βλέπουν τις εκθέσεις του στην Βαρκελώνη. Το 1929 συνεργάζεται με τον Λουίς Μπουνιουελ στην δημιουργία της μικρού μήκους ταινίας με τίτλο ” ο Ανδαλουσιανος σκυλος”. Ο Νταλί συνέβαλε καθοριστικά στο σενάριο της ταινίας η οποία είναι απο τις πιο χαρακτηριστικές του υπερρεαλισμού( σουρεαλισμου) στον κινηματογράφο. Παράλληλα γνωρίζει τότε την μελλοντική σύζυγο και μούσα του την περίφημη αριστοκρατισσα Ρωσίδα με το ψευδώνυμο Γκαλά (απο το Γαλάτεια). Η σχέση του με την Γκαλά είναι μυθική. Την παντρεύτηκε τρείς φορές για να την τιμήσει και είχε επανειλημμένα δηλώσει οτι δεν θα την αφήσει να πεθάνει. Θα την έτρωγε για να την έχει μέσα του ζωντανή. Η ιστορία τους τροφοδότησε για δεκαετίες τις στήλες των διεθνών εφημερίδων.

Το 1930 ο Νταλί επινοεί μια υπερρεαλιστικη τεχνική που ο ίδιος την ονομάζει Παρανοικο-κριτικη μέθοδο. Και συνίσταται πάντα κατ’αυτον στην ικανότητα του ανθρώπου να λειτουργήσει συνειρμικά ,συνδέοντας εικόνες η αντικείμενα που δεν συνδέονται μεταξύ τους με λογική αρχικά ανάγκη. Έχει να κάνει κυρίως με τον σουρεαλιστικό αυτοματισμό και τον μηχανισμό των ονείρων. Η πρώτη μεγάλη υπερρεαλιστικη έκθεση που συμμετείχε ήταν στην Αμερική το 1932 κι αποσπά διθυραμβικές κριτικές. Πιστός όμως στο να έρχεται σε αντίθεση με κάθε μορφή εξουσίας, συγκρούεται με τον Αντρέ Μπρετόν ο οποίος και τον διαγράφει απο το υπερρεαλιστικο κίνημα. Αιτία; Η κατα τα φαινόμενα υποστήριξη που ο Νταλί παρέχει στον Φράνκο της Ισπανίας. Ο Νταλί δήλωνε οτι ο ίδιος είναι όλος ο Υπερρεαλισμός ενω ο Μπρετόν είναι άπληστος για δολλάρια. Το 1940 με την έναρξη του πολέμου μαζί με την Γκαλά μετακομίζουν στις ΗΠΑ. Έζησαν εκεί 8 χρόνια. Το 1941 συνεργάζεται με την Walt Disney στην δημιουργία ενος κινούμενου σχεδίου. Ενώ το 1942 δημοσιεύεται η αυτοβιογραφία του ” Η κρυφή ζωή του Σαλβαντόρ Νταλί). Μετά την Αμερική επιστρέφει και περνά τον περισσότερο καιρό του στην Ισπανία. Αυτό σχολιάστηκε αρνητικά γιατί ακόμα ήταν στην εξουσία ο Φράνκο. Το 1982 ο Βασιλιάς Χουάν Κάρλος του απονέμει τον τίτλο του Μαρκησίου. Την ίδια χρονιά πεθαίνει η Γκαλά κι ο ίδιος αποπειράται ν’αυτοκτονήσει. Πέθανε το 1989 απο καρδιακό επεισόδιο στην πόλη που γεννήθηκε. Αντιφατικά δημιουργική προσωπικότητα ο Νταλί προκαλούσε.Και στην τέχνη και στην ζωή του και στην πολιτική. Στην τεχνη ενα παράδειγμα ,μεταξύ τόσων και τόσων. Θέλοντας να πάρει θέση στο τότε ζήτημα του ξεπεράσματος των ορίων του κάδρου σ’εναν πίνακα, έτρεξε με ταχύτητα έπεσε πάνω στον άδειο απο εικόνες καμβά και τον έσκισε περνώντας πίσω. Ο συμβολισμός του αυτός υπήρχε και στην ζωή του. Όταν για παράδειγμα έλεγε “ειμαι ιδιοφυια”, εννοούσε “σε καθέναν μας υπάρχει μεσα του μια ιδιοφυια”. Νεος υπήρξε αναρχικός και κομμουνιστής. Κατά τον Ισπανικό εμφύλιο πόλεμο έμεινε ουδέτερος. Μετά τον 2ο παγκοδμιο πολεμο διακριτικά υποστήριξε το καθεστώς του Φράνκο, για το πρόσωπο του οποίου εκφραζόταν θετικά. Όταν όμως χρειάστηκε να διαφωνήσει μαζί του για το θέμα του Λόρκα που απειλείτο με θάνατο το έκανε. Είναι όμως αδύνατο να περιχαρακωθει η προσωπικότητα του Νταλί σ’ενα μόνο χώρο. Παντού ερχόταν σε ρήξη με κάθε έννοια του ορίου. Χρησιμοποίησε μόνιμα την τεχνική της Ρήξης,της πρόκλησης και του σκανδάλου και για τα έργα του και για την ζωή του. Οι συνεντεύξεις του ήταν ασύλληπτα σοου. Μιλούσε όπως ο Νίτσε χρησιμοποιώντας το εγώ για το εγώ του καθένα. Και πάντα δήλωνε οτι δεν είχε επισήμως πολιτική θέση. Γιατί ήταν ταυτόχρονα Αναρχικός και Μοναρχικός . Πάντα συμβολικά και Μεταφυσικά.

Δημοσθένης Δαββετας Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης ,ποιητης,εικαστικος,γεωπολιτιστικος αναλυτής.

Συντηρητικοι και προοδευτικοι. (Ελεύθερος Τύπος 12.08.2021)

Συντηρητικοι και προοδευτικοι.

Διαπιστώνω επανειλλημένα γύρω μου να κυριαρχεί μια χρήση κι ανάλυση των όρων “συντηρητικός” και “Νεωτερικοτητα” που αγγίζει τα όρια μιας εύκολης ηθικολογίας και κρύβει ένα είδος “θεολογικής ” αντιμετώπισης του ζητήματος. Το πρώτο ταυτίζεται με κάτι το αρνητικό , τ’οπισθοδρομικο , που δεν θέλει την πρόοδο , την πρωτοπορεία και την εξέλιξη στην κοινωνία , την παιδεία , τα γράμματα , τις τέχνες και τον πολιτισμό. Συνήθως οι συντηρητικοί είναι πρόσωπα κολλημένα με έννοιες όπως το Έθνος , η Θρησκεία , η Πατρίδα , η οικογένεια η οι παραδόσεις. Το δεύτερο , η Νεωτερικοτητα, ταυτίζεται εξ’αντιθετου με την πρόοδο, το νέο, την διεθνή αντίληψη η τον κοσμοπολιτισμό , την πρωτοπορεία , την ανεκτικότητα στο διαφορετικό και αλλά τέτοια ανάλογης αντίληψης ζωής. Γενικώς ο προοδευτικός είναι πρόσωπο που διαλαλεί εξωστρεφώς την ελπίδα, την χαρά για το καινούργιο , τον μη συμπλεγματικό διάλογο με το ξένο η διαφορετικό , την εξέλιξη και την έν γενει καλοζωια σε πολιτισμό , οικονομία , τέχνες, γράμματα όπως επιςης και την διαφοροποιηςη του μέχρι ρήξης κάποιες φορές με τις παραδοςεις και τα έθιμα .Είναι όμως έτσι; Μπορεί να γίνει αυτός ο διαχωρισμός μεταξύ του “κακού” συντηρητικού και του “καλού” προοδευτικού;

Ειδικά στην σημερινή εποχή όχι δεν μπορεί. Γιατί ζούμε σε συνθήκες όπου έννοιες , χρόνοι κι Ιστορία είναι όλα ανακατεμένα. Στην θέση της Ιστορικότητας των αξιών έχει μπει πια η θέληση για Δύναμη. Το συναίσθημα κι η ευαισθησία έγιναν εγκεφαλική στρατηγική για κυριαρχία. Συχνά προοδευτικοί έχουν αντιδραστικές απόψεις ενώ παραδοσιακά συντηρητικοί έχουν προοδευτικές απόψεις σε θέματα πολιτικής, προσωπικών στιγμών, επαγγελματικές σχέσεις , οικογενειακή συμπεριφορά η αντιμετωπιςη παραδοςιακων στοιχείων και ηθών κλπ.Κι ολ’αυτα γιατί ο στόχος πια είναι η Δύναμη . Όχι μόνο σαν αποτέλεσμα κυριαρχίας αλλά και σαν χαρά της Δύναμης για Δύναμη . Ο ναρκισσισμός για Δύναμη ακόμη και σαν αυτοσκοπός σ’ολη του την μεγαλοπρέπεια σήμερα μεγαλουργεί , σε σημείο ναχουν μπερδευτεί για τα καλά τα γνωστά εννοιολογικά όρια μεταξύ παλιού και Καινούργιου , παραδοσιακού και σύγχρονου.

Ο διαχωρισμός συντήρησης και νεωτερικοτητας είχε σημασία κυρίως τον 20ο αιώνα , όταν η έννοια της πρώτο -πορείας (avant-garde) είχε ταυτιστεί με την προσπάθεια του ανθρώπου να φύγει από τα δεσμά του παραδοσιακού του παρελθόντος .

Μια τέτοια φιλοσοφία γέννησε τον όρο “πρόοδο”(progress) και Νεωτερικοτητα (modernite) .Η Ιστορία όμως έδειξε ότι αυτή η πορεία η οποία έδωσε ενδιαφέρουσες στιγμές ρήξεων σε πολιτική , τέχνη, ανθρώπινα δικαιώματα , διαχωρισμό εξουσιών της κρατικής λειτουργίας , έχασε τον προσανατολισμό της κι οδηγήθηκε σε μια ρευστοποίηση των διαχρονικών αξιών όπως πατρίδα , θρησκεία , ανθρωπισμός , κλασική παιδεία, οικογένεια ….. Το αποτέλεσμα ήταν η σχετικοποίηση των πάντων . Η κοινωνία έπαψε ναχει σημεία αναφοράς. Δίχως ρίζες όμως ο άνθρωπος γίνεται αποστασιοποιημένος από τα πάντα. Μπορεί να φτάσει σ’επικινδυνα κυνικό, αυτό-καταστροφικό μηδενισμό. Κάτι που ήδη χαρακτηρίζει την εποχή μας.

Χρειαζόμαστε λοιπόν ένα νέο πάντρεμα παραδόσεων και νεωτερικοτητας . Χρειαζόμαστε μια σύνθεση συντηρητικότητας (διατήρησης διαχρονικών αξιών) και πρωτοπορειας. Ο συντηρητικός άνθρωπος και η Νεωτερικοτητα δεν είναι πια εχθροί . Είναι συν-εργάτες στην νέα πλανητική προσπάθεια για επαναθεμελίωση αξιών στην παγκοσμιοποιημένη μας ζωή. Οικονομία και πολιτισμός μπορούν να συμβιώσουν δημιουργικά σ ‘αυτή την νέα παγκοσμιοποίηση .

Δημοσθένης Δαββετας

Καθηγητης φιλοσοφίας της Τέχνης, Ποιητης, εικαστικός,γεωπολιτιστικος αναλυτης.

απο τις καλυτερες συνεργασιες μου ζωγραφικη και ποιηση με τον εξαιρετικο Αμερικανο καλλιτεχνη William MacKendree

Μια απο τις καλυτερες συνεργασιες μου ζωγραφικη και ποιηση με τον εξαιρετικο Αμερικανο καλλιτεχνη William MacKendree. #ddavvetasmackendree. #ddavvetas. One of my best collaboration is this commun book ( art and poetry) with the great American artist William MacKendree.

Φερνάντο Πεσσόα. Ο αναρχικός τραπεζίτης. (Ελεύθερος Τύπος 07.08.2021)

Φερνάντο Πεσσόα. Ο αναρχικός τραπεζίτης.

Η πρώτη επαφή μου με το έργο του Φερνάντο Πεσσόα ήταν όταν έπεσε τυχαία στα χέρια μου ένα μικρό σχετικά σε όγκο σελίδων βιβλιο του με τίτλο ” το βιβλιο της ανησυχιας”. Μου έκανε εντύπωση ο τίτλος και το ξεφύλλισα απο περιέργεια.

Απο τις πρώτες κιόλας γραμμές του κειμένου εντυπωσιάστηκα. Επρόκειτο για μικρές παραγράφους απο τρείς ως δεκαπέντε γραμμές περίπου καθεμία. Με μια γλώσσα απλη αλλά ονειρική που κάθε λέξη της σου προκαλούσε συναισθήματα. Ειδικά στο τέλος των φράσεων, ενώ περίμενες κάτι που είχε ξεκινήσει ,όλα άλλαζαν. Μια μόνο λέξη έφτανε ν’αλλάξει όλο το αρχικό νόημα της φράσης απ’ οτι αρχικά την νόμιζες. Κάθε παράγραφος ήταν και μια έκπληξη. Βίωνα μια συνεχή ανατροπή νοημάτων μέσα απο τον ρυθμό της γλώσσας. Είχα μείνει έκπληκτος γιατί τότε συνειδητοποίησα τον τίτλο του βιβλίου. Ενώ δηλαδή η γλώσσα ήταν ήρεμη κι οι λέξεις αρχικά σου προκαλούσαν μια γλυκιά ησυχία εν τούτοις στο τέλος πάντα της φράσης ένοιωθες μια ανησυχία ,εξ ου κι ο τίτλος ” βιβλιο της ανησυχιας”. Ο “συγγραφεας-ποιητης-φιλοσοφος” Φερνάντο Πεσσόα ,είχε καταφέρει να μου προκαλέσει ( κι όπως διαπίστωσα αργότερα και στους αναγνώστες του) πολλά συναισθήματα,σκέψεις,υπαρξιακά ερωτήματα, να μου ξυπνήσει κοιμισμένες αγωνίες η αναμνήσεις. Μ’ενα τρόπο μαγικό κυριολεκτικά ,που δεν μπορεί παρά να γεννήσει η ισορροπημένη σχέση στοχασμού, παρατηρήσεων,εσωτερικών μονολόγων,λέξεων, και ο χορός της γλώσσας, γέμισα μια ευχάριστη ως μεθυστική ανησυχία. Ήταν ένα θαυμάσιο εσωτερικό κλίμα που μπορούσε να με ταξιδέψει στο όνειρο, σ’ενα κόσμο τόσο ανθρώπινο,τόσο ρεαλιστικό ταυτόχρονα γιατί τον ανακάλυπτα ,οχι έξω μου αλλα μέσα μου. Ανακάλυπτα πολλές πτυχές της ανθρώπινης διάστασης μου που δεν γνώριζα η που δεν ήθελα να δω κατάματα.

Η γοητεία αυτή που με διαπέρασε με ώθησε να ψάξω περισσότερα στοιχεία γι’αυτον τον εκπληκτικό ποιητη-φιλοσοφο-στοχαστη. Και βέβαια ξεκίνησα απο το όνομα του . ΠΕΣΣΟΑ. Στα πορτογαλλικα το όνομα αυτό σημαίνει ΚΑΝΕΝΑΣ. Και πάλι εντυπωσιάστηκα. Το “κανενας” μου θύμισε τον Οδυσσέα και την απάντηση που είχε δώσει στον Κύκλωπα Πολύφημο ,όταν τον είχε ρωτήσει πως λεγόταν. Με το ” κανενας” ο πανέξυπνος και πολυτροπος Οδυσσέας γλίτωσε.

Ποιά όμως η σχέση του Οδυσσέα ,του “κανενα” και του Πεσσόα; Ψάχνοντας κι άλλο βρήκα οτι δημοσίευσε πολλά κείμενα του με διαφορετικά ,με πολλά ψευδώνυμα. Η λέξη που ταίριαζε στην περιπτωση του ήταν “ετερωνυμα”. Μετά τον θάνατο του μαθεύτηκε οτι όλα αυτά τα διαφορετικά πρόσωπα ανήκαν στο Ιδιο πρόσωπο. Έζησε δηλαδή ως κανένας. Κρύφτηκε απο όσους ενδεχομένως θεωρούσε απειλή του. Η ,που μου φαίνεται ορθότερο, ανακάλυπτε συνεχώς τις πολλαπλές ετερόνυμες μέσα του προσωπικότητες. Κι έτσι όχι μόνο διάβασα κι άλλα βιβλία του αλλά και βρήκα κάποια άκρη επιπλέον διαβάζοντας την βιογραφία του.

Ο Φερνάντο Πεσσόα ( Fernando Antonio Nogueira de Seabra Pessoa) ήταν πορτογάλος και γεννήθηκε στις 13 Ιουνίου του 1888 στην Λισαβόνα. Απο πολύ μικρός χάνει τον πατέρα του λογω θανατου. Το γεγονός τον πλήγωσε. Κι η μητέρα του ξαναπαντρευτηκε εναν διπλωμάτη που διορίστηκε στο Ντερμπαν της Νοτίου Αφρικής. Η οικογένεια τον ακολούθησε . Κι έτσι ο νεαρός Φερνάντο θα αρχίσει και θα ολοκληρώσει τις σπουδές του στην Αγγλική γλώσσα. Αυτή η κατάσταση του έδωσε μια στέρεη αγγλική λογοτεχνική παιδεία. Τόσο καλά έμαθε τα Αγγλικά ώστε το 1903 μπήκε πρώτος στο Πανεπιστήμιο του Κεηπ Ταουν κερδίζοντας ταυτόχρονα και το βραβείο της Βασίλισσας Βικτωρίας για την Αγγλική γλώσσα. Το 1905 επέστρεψε στην Πορτογαλία. Μετά όμως από μία αποτυχημένη προσπάθεια να σπουδάσει φιλολογία στην Λισαβόνα εγκατέλειψε τις σπουδές του και έγινε αντιπρόσωπος διαφόρων εμπορικών οίκων για να εξασφαλίσει τα προς το ζην. Ζούσε εργένης ,έχοντας πάντα μια μελαγχολική ,αλλά θετική διάθεση για τον κόσμο και την ζωή. Αρχικά συγκατοίκησε με την θεία του κι έπειτα με την ετεροθαλή αδελφή του. Είχε τότε αποφασίσει οτι θα ζούσε απο το επάγγελμα του συντακτη-μεταφραστη αναλαμβάνοντας την εμπορική αλληλογραφία μερικών οίκων της εμπορικής Κάτω Πόλης της Λισσαβόνας. Η εργασία αυτή του έδινε μεν πενιχρές αποδοχές ,όμως τον απελευθέρωνε απο τις δεσμεύσεις του ωραρίου και του συγκεκριμένου χώρου. Είχε ανάγκη να ονειρεύεται ,να στοχάζεται ,να ονειροπολει ,να γράφει. Αυτός ο αισιόδοξος και Ταυτοχρονα μελαγχολικός ονειροπόλος ήθελε ελευθερία ,ελεύθερο χρόνο και χώρο.

Γι’αυτον το γράψιμο δεν ήταν απλά μια λογοτεχνική επιλογή ,ακόμα κι αν ο ίδιος ήταν κάτι σαν λόγιος της λογοτεχνίας. Το γράψιμο γι’αυτον ήταν ένας υπαρξιακός στοχασμός ,ήταν ένας τρόπος ζωής μέσω του οποίου αναστοχαζοταν ,διελυε και ανασυνεθεται τον εαυτό του. Και βέβαια μέσα απο την αυτοακτινογραφια του ακτινογραφουσε τον κόσμο ,ως μια πολυδιάστατη πραγματικότητα μεσα απο τις διαφορετικές ματιές του καθενός απο τα “προσωπα” του.

Το μεγαλύτερο μέρος του σπουδαίου έργου του Φερνάντο Πεσσόα έμεινε αδημοσίευτο ως τον θάνατο του ,απο κύρωση του ήπατος στις 30 Νοεμβρίου του 1935. Το πρώτο βιβλίο του που εκδόθηκε στα Πορτογαλικά είχε τίτλο ” Mesangem “. Στην συνέχεια εκδόθηκαν δύο πλακέτες του με Αγγλικά ποιήματα. Όπως ήδη ανέφερα ο Πεσσόα ήταν δίγλωσσος κι έγραφε με άνεση κι ευχέρεια κσι στ’Αγγλικα και στα Πορτογαλικά. Επίσης μέχρι τον θάνατο του είχε εκδώσει λογοτεχνικα και πολιτικά μανιφέστα. Ήταν παράλληλα κι εκδότης της επιθεώρησης Athena (1924-1925) ,όπως ακόμη υπήρξε συνεργάτης σε διάφορα πρωτοποριακά έντυπα ,μεταξύ άλλων στο κατ’εξοχην τότε περιοδικό μοντερνιστικου κινήματος στην χώρα του ,στο Orpheu 1915).

Μετά τον θάνατο του ,εκδόθηκαν τα απαντά του σε οκτώ τόμους.,υπογεγραμμένα με τα διάφορα ψευδώνυμα που κατά καιρούς χρησιμοποιούσε. Δηλαδή τα ψευδώνυμα που εξέφραζαν τις διαφορετικές προσωπικότητες που συνυπήρχαν μέσα του. Όπως σαν του “Αλβερτο Καρειρο”, του “Αλβαρο ντε Καμπος” η του “Ρικαρντο Ρεις”. Ο Φερνάντο Πεσσόα δεν είχε μόνο πολλά πρόσωπα μέσα του. Ταυτόχρονα αυτά τα πρόσωπα ήταν εκ πρώτης όψεως τόσο διαφορετικά κι αντιθετικά μεταξύ τους. Όπως για παράδειγμα αυτό του τραπεζίτη κι αυτό του αναρχικού ποιητη-στοχαστη που αμφισβητούσε τα πάντα. Κι όμως όλα αυτά τα εκ πρώτης όψεως αντιθετικά προσωπα ο Πεσσόα πίστευε οτι μπορούσαν να συνυπάρξουν δημιουργικά μεταξύ τους γιατί είναι προβολές ενός και μόνο προσώπου αυτού του ποιητή που διαπερναται απο την ζωή ,που είναι σνησυχα δημιουργικος ,του ποιητή που είναι η ίδια η ζωή. Γι’αυτό και στο έργο του ο Αναρχικός τραπεζίτης βλέπουμε κάποιον ναναι και αναρχικός και τραπεζίτης προσπαθώντας ν’αλλάξει τον κόσμο.

Όταν το 1915 κυκλοφόρησε στην Πορτογαλία το περιοδικό Ορφέας,( ο Πεσσόα ήταν απο τους πρωταγωνιστές του), έγινε μια μορφή επανάστασης στα Πορτογαλικά γράμματα. Επρόκειτο για την εισαγωγή του μοντερνισμού κσι της μοντέρνας έκφρασης στην χώρα αυτή. Ταυτόχρονα την ίδια εποχή κυκλοφορεί η εντυπωσιακή ποιητική συλλογή του Αλβαρο ντε Καμπος. Επρόκειτο για την γέννηση του πρώτου “εγω” του Πεσσόα. Τα δύο αυτά λογοτεχνικα γεγονότα τάραξαν τα νερά της Πορτογαλικής λογοτεχνίας. Είχε γράψει τότε σ’αυτην την ποιητική του συλλογή :” Με τον Ιδιο τρόπο που πλένουμε το κορμί μας ,θα έπρεπε να πλένουμε και το πεπρωμένο μας, να αλλάζουμε ζωή όπως αλλάζουμε ρουχα- οχι για λόγους επιβίωσης ,όπως κάνουμε όταν τρώμε η κοιμόμαστε, αλλά με εκείνο τον σεβασμό που έχουμε σαν τρίτοι απέναντι στον εαυτό μας”. Ερωτεύτηκε δυνατά την Οφελια. Κι αλληλογραφουσε μαζί της. Ήταν η επαφή του με τον κόσμο. Όταν έπαψε να της γράφει όλα έδειχναν οτι η ζωή του δεν θαχε συνέχεια . Όπως κι έγινε πέθανε αλκοολικός ,με διαλυμένο το συκώτι ,το 1935 σε ηλικία 47 ετων. Στο σπίτι του βρέθηκε ενα μπαούλο με 27.453 χειρόγραφα ,από τα οποία ενα πολύ μεγάλο μέρος μένει ακόμα ως σήμερα να μελετηθεί για να εκδοθεί. Οι μελετητές του πάντως όπως λένε βρίσκονται σε διαρκείς εκπλήξεις μελετώντας τα γραπτά του. Ως σήμερα έχουν ανακαλύψει 27 διαφορετικά πρόσωπα του ιδίου του Πεσσόα που υπογράφουν τα γραπτά του. Ανάμεσα σ’αυτα ο Αγγλόφωνος κ. Αλεξάντερ Σερτς ( απο την εποχή που ο Πεσσόα ήταν στην Ν. Αφρική), ο Αλμπερτο Καειρο ( ο αποτραβηγμενος στην εξοχή σοφος-ποιητης), ο Ρικαρντο Ρεις ( ο φιλόλογος που αναμετραται με τους Έλληνες κλασσικούς ) κι ο Αλβαρο ντε Καμπος ,( μηχανικός με αγγλοσαξονική παιδεία, που υμνεί την τεχνολογία και τους μοντέρνους καιρούς). Χρειάστηκαν πολλές δεκαετίες ώστε η μελέτη των γραπτών του Πεσσόα να γίνει ένα νήμα που θα ενώσει όλα αυτά τα διαφορετικά στοιχεία ως στοιχεία ενός ενιαίου έργου ,αυτού του Φερνάντο Πεσσόα. Είχε γράψει:”η Ζωη ειναι να εισαι αλλος”. Κι αυτή η φράση μας θυμίζει τον Αρθούρο Ρεμπώ που ει6χε πει ” Είμαι οι αλλοι” αλλά και τον δικό μας Κωνσταντίνο Καβάφη που έγραφε μέσα απο τα διαφορετικά ιστορικά πρόσωπα του Ελληνισμού ,όντας στην ουσία ο ίδιος. Οι συμπατριώτες του Πεσσόα άργησαν να τον αναγνωρίσουν. Σήμερα στην Λισαβόνα της Πορτογαλίας υπάρχει στο Καφέ που καθόταν μπροστά,κοντά στο σπίτι του ,το άγαλμα του . Όποιος θέλει μπορεί να πιεί καφέ μαζί του και να φωτογραφηθεί.

Δημοσθένης Δαββετας Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης ,ποιητης, εικαστικος,γεωπολιτιστικος αναλυτής.

Ανέκδοτο κείμενο 07.08.2021

Τοσα χρονια τοσες ηλικιες

Βαδιζω στις νυχτες

Χιλιομετρα χρονου

Επιμενοντας ν’ακολουθω πυγολαμπιδες

Αυτα τα φωτακια ελπιδας στο σκοταδι

Τις κυνηγω πεισματικα τις πλησιαζω

Τις αρπαζω τις σφιγγω στις παλαμες μου οπως καποιος σφιγγει με αγωνια

μια χούφτα χρυσαφι

και δεν θελει να του πέσει κατω τιποτα ουτε μια κουκιδα φωτος

απο την ευτυχια που κρατα.

Κι ομως οταν ανοιγω τις παλαμες μου ειναι παντα αδειες. Παντα πιανω πυγολαμπιδες φαντασματα

Σε σημειο που αναρωτιεμαι

αν ολη η ζωη μου δεν ηταν μια συλλογη ανυπαρκτων φωτεινων ονειρων

στην νυχτα.

Τον καιρό των Κόσμο-πόλεων. (Ελεύθερος Τύπος 04.08.2021)

Τον καιρό των Κόσμο-πόλεων.

Τους δυο προηγούμενους αιώνες ο καπιταλισμός οργανώνονταν γύρω από μια Πόλη-Κόσμο πουταν η καρδιά της όπως πχ Βενετία,Άμστερνταμ , Λονδίνο , Νέα Υόρκη κλπ. Είναι σ’αυτα τα μέρη που μπαίνουν οι βάσεις της Ιστορίας , της οικονομίας,των τραπεζών, των εμπορευμάτων , των βιομηχανικών καινοτομιών, των αγροτικών νεωτερισμών , των χρημάτων , των πιστωτικών τίτλων κλπ. Σήμερα την εποχή της παγκοσμιοποίησης , δεν οργανώνονται πια όλα γύρω από μια Κόσμο-πόλη ,αλλά γύρω από ένα δίκτυο επικοινωνούντων Μητροπόλεων. Νέα Υόρκη , Λος Άντζελες,Σαν Φραντσισκο , Πεκίνο ,Σανγκάη , Τοκυο , Λονδίνο Ντουμπάϊ,Σιγκαπούρη,Μεξικό , Στο Παολο κλπ. Το 2050 υπολογίζεται ότι τα 2/3 της ανθρωπότητας (περίπου 6,5 δις.) θα ζουν στις Κοσμο-Πόλεις . Ο αριθμός των πολιτών αυξάνει κατά 200000 άτομα την μέρα. Θα διπλασιαστεί στην Ασία και θα τριπλασιαστεί στην Αφρική μέχρι τα μέσα του αιώνα μας. Το Πεκίνο για παράδειγμα μπορεί και να φτάσει τα 110 εκατομμύρια κατοίκους ενώ το Λαγος τα 30 εκατομμύρια.Αυτες οι μεγαλουπόλεις συγκεντρώνουν τα μυαλά και τα χέρια , τα πλούτη , τις καινοτομίες αλλά και τις δημόσιες υπηρεσίες. Σ’αυτα υπάρχουν τα κέντρα αποφάσεων. Γι αυτό κι είναι πόλοι έλξεως. Όμως είναι και μέσα σ’αυτες που θα οξυνθούν τα διαφορά ζωτικά προβλήματα . Από την μια οι πλούσιες περιοχές και κοντά τους από την άλλη οι πάμφτωχες που ως το 2050 πάντα σύμφωνα με τις στατιστικές , θάχουν πάνω από 2 δις ανθρωπων συνωστισμένων. Αύξηση λοιπόν των ανισοτήτων, δημιουργία γκέτο , επιστροφή στην κλειστότητα των πολιτισμικών κοινοτήτων , προκλήσεις περιβάλλοντος και νέφος , πολεοδομικά ζητήματα, κλιματική υπερθέρμανση , διαχείριση σκουπιδιών , τεχνική βοήθεια γι ανεύρεση νερού , τόσα και τόσα θέματα που ανα πάσα στιγμή μπορούν να προκαλέσουν μαζικές καταστροφές . Παράλληλα υπάρχουν ζητήματα ασφαλείας,μαζικής τρομοκρατίας και εγκληματικότητας όπως πχ στο Μεξικό , στο ΡΙΟ κλπ. Και βέβαια δίπλα σ’αυτα υπάρχουν κίνδυνοι αυταρχισμού εξουσίας , ενώ καποιες Κόσμο-Πόλεις γίνονται πιο ισχυρές από τα ίδια τα κράτη που ανήκουν .Αλλα και η σύγχρονη τεχνολογια μπορεί κάλλιστα να χρησιμοποιηθεί γι’αστυνομευση , παρακολούθηση και καταδυνάστευση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όπως πχ συμβαίνει σήμερα στην Κίνα. Στην ηλικία και την εποχή της παγκόσμιας ιστορίας οι Κόσμο-Πόλεις είναι πραγματικότητα . Νέες πόλεις θ’αναδυονται η θ’αναδομουνται σχεδιασμένες όπως τα οικοσυστήματα , ελεγχόμενες από την σύγχρονη τεχνολογια όπως google , η fb ,πόλεις εργαστήρια όπως γίνεται σήμερα στην Κσλιφορνια . Όμως οι νέες τεχνολογίες η η πληροφορική θα πρέπει να στρέψουν αυτές τις “έξυπνες” πόλεις προς στόχους που θα εξασφαλίσουν την επιτυχία των Κόσμο-Πόλεων. Κι αυτοί μεταξύ άλλων είναι : οικονομική ανάπτυξη θεμελιωμένη στην καινοτομία και την αξιοποίηση των ανθρωπίνων πηγών , ανάπτυξη παιδειας και συστήματος υγείας. Επίσης εξέλιξη προς πόλεις καθαρές , ασφαλείς , κινητικές, πόλεις που θα επιτρέπουν σε μεγάλο βαθμό την καθ’οιονδηποτε δημοκρατικό τρόπο συμμετοχή των πολιτών στις αποφάσεις αποκεντρωνοντας έτσι κι αποφορτίζοντας όσο γίνεται την κεντρική εξουσία. Το δίκτυο των Πόλεων-Κόσμων θα επαναορισουν την οργάνωση και την ιεραρχία των σημερινών Εθνών. Η σημερινή τεχνολογική ταχύτατη εξέλιξη μας οδηγεί αναπότρεπτα προς τα κει. Αντί να γκρινιάζουμε με δευτερεύοντα ζητήματα ας δούμε το παγκόσμιο παιχνίδι όπως εξελίσσεται κι ας γίνουμε όσο γίνεται γρηγορότερα μέρος αυτής της νέας παγκόσμιας πραγματικότητας . Είναι καλό για μας και τα παιδιά μας.

Δημοσθένης Δαββετας

Καθηγητης φιλοσοφίας της τέχνης , ποιητής , εικαστικός,γεωπολιτιστικος αναλυτής.

Ανέκδοτο κείμενο 04.08.2021

Κοιτωντας τις παληες μας φωτογραφιες

νοιωθω μια αλλοκοτη λυπη.

Εχασα ταχα εσενα

οπως σε ονειρευτηκα ,

οπως νομιζα οτι ησουνα

πριν γινεις κατι αλλο

η εχασα τον εαυτο μου

που προβαλα κι επενδυσα πανω σου; Μηπως τελικα εσυ ησουνα εγω μεταμφιεσμενος οπως ηθελα

να με βλεπω μεσα απο την μορφη σου; Μηπως το φαντασμα δεν εισαι εσυ

αλλα εγω;

Να μάθουμε από τους ήρωες μας. (Ελεύθερος Τύπος 31.07.2021)

Να μαθουμε απο τους ηρωες μας.

Οταν έρχεται η ώρα να γίνει λόγος για γεγονότα καθοριστικά ,που σημάδεψαν διαχρονικά την πατρίδα μας, ως έθνος ,ως ταυτότητα, ως ιστορική συνείδηση και μνήμη, κοντολογίς ως συλλογικό πρόσωπο, δεν μπορούμε να μην μνημονευσουμε ,αλλα κυρίως δεν μπορούμε να παραβλέψουμε κάποιες έννοιες ,κάποιες λέξεις-κλειδιά ,που έχουν σηματοδοτήσει τον κεντρικό πυρήνα των σκέψεων, των δράσεων μας ,γενικώς της συμπεριφοράς μας. Κι όταν μιλάω για συμπεριφορά αναφέρομαι οχι απλά σ’αυτήν κάποιων κατοίκων της χώρας , αλλά σ’αυτήν των πολιτών που συνειδητά κατοικούν την χώρα αυτή που λέγεται Ελλάδα.

Και μπαίνω κατευθείαν στο θέμα μας γιατί η σπατάλη χρόνου δεν μας επιτρέπεται απόψε . Ποια είναι η αιτία που συγκεντρωθήκαμε εδώ; Συγκεντρωθήκαμε για να τιμήσουμε την ηρωική στάση κι αυτοθυσία των Κερκυραιων της ΕΛΔΥΚ στην Κύπρο κατά την διάρκεια της βάρβαρης εισβολής των δυνάμεων του Αττίλα και της παράνομης κατοχής του βόρειου τμήματος του νησιού.

Και χρησιμοποιώ την λέξη θυσία, η αν θέλετε αυτοθυσία ,γιατί κατά την διάρκεια της Τουρκικής εισβολής ,αρκετοί απο αυτούς τους στρατιώτες Κερκυραίους έχασαν την ζωή τους. Στερήθηκαν το πιο όμορφο και αναντίρρητα αγαθό : την ζωή τους. Στο όνομα της υπεράσπισης της Κύπρου συμπεριφέρθηκαν με ηρωισμό κι αυτοθυσία. Υπερασπίστηκαν τον Ελληνισμό.

Γιατί μπορεί η Κύπρος στα χαρτιά και στην διοικητική τυπικότητα να’ναι ενα άλλο κράτος ,όμως ,η γλώσσα ,η ιστορία ,οι πολιτισμικές αξίες κι αρχές είναι κοινές. Ελλαδίτες και Κύπριοι αποτελούν μια οικογένεια . Και στα πλαίσια υπεράσπισης αυτής της εδαφικής και πολιτισμικής οικογένειας έδωσαν την μάχη τους οι Κερκυραίοι αγωνιστές ,οι Κερκυραίοι πατριώτες.

Η υπεράσπιση της πατρίδας και του πολιτισμού της ,ενος πολιτισμού που είναι η βάση και οι ρίζες του Δυτικού πολιτισμού, της ελευθερίας και της Δημοκρατίας ,είναι από μόνη της ηρωική πράξη. Πρόκειται για μία πράξη που εμπεριέχει την θυσία ,την αυτοθυσία. Η θυσία ως πολιτισμικος ορος υπήρξε πάντοτε κάτι το σημαντικό στον Ελληνικό πολιτισμό. Είτε πρόκειται για τις μικρές θυσίες που κάνουμε στην καθημερινότητα μας για την οικογένεια, τους συνανθρώπους μας, τα παιδιά μας, τους γονείς μας, την φιλια, τον ερωτα, τους συμπολιτες μας ,τις ατομικες η συλλογικες αναγκες και στοχους, ειτε προκειται για θυσια προς υπερασπιση της πατριδας, προκειται για εκείνη την θυσία που είναι θεμελιωμένη στην υπεράσπιση ,οχι μόνον υλικών κι εδαφικών πραγμάτων ,αλλά επίσης και κατά την γνώμη μου κυρίως ειναι θεμελιωμένη στην υπεράσπιση ιδανικών ,αξιών ,τρόπου και στάσης ζωής. Η άμυνα της Κύπρου εναντίον της βάρβαρης εισβολής των Τούρκων είναι μια πράξη υπεράσπισης οχι μόνο εδάφους αλλά και πολιτισμού . Η ηρωική αυτοθυσία όσων έπεσαν τότε, αλλά κι εν προκειμένω των Κερκυραίων, είναι μια ηρωική αυτοθυσία υπεράσπισης του Ελληνισμού ως σύνολο, ως γη και πολιτισμό.

Ήδη απο την αρχαιότητα γνωρίζουμε οτι σε καταστάσεις υψηλού κινδύνου ,όπως είναι αυτός της απειλής εναντίον της πατρίδας, οι Έλληνες λειτούργησαν ως μια οντότητα, ως ενα συλλογικό πρόσωπο.

Να θυμηθώ την Τροία ,όταν οι Έλληνες έγιναν ενα πρόσωπο ,για να υπερασπιστούν την αδικία πουχε γίνει στην πατρίδα τους. Κι εδώ θέλω να τονίσω το εξής. Υπάρχει μια τάση υλιστών ιστορικών που ερμηνεύουν τέτοια γεγονότα μόνο με κριτήρια οικονομικής ισχύος κι επιβολής. Λαθεύουν. Η υλιστική αντίληψη ως η μόνη εξήγηση ιστορικών δράσεων είναι λειψή. Ξεχνούν οτι εξ ίσου ,για να μην πω πιο ισχυρές είναι οι αιτίες πολιτισμικών μαχών , πολέμου αξιών, Πολιτισμού και τρόπου ζωής. Άλλωστε η σημερινή εποχή μας τοχει επιβεβαιώσει με την παγκόσμια σύγκρουση πολιτισμών που βιώνουμε έντονα σήμερα.

Οι Έλληνες στην Τροία υπερασπίστηκαν τον πολιτισμό τους, τα ήθη και τα έθιμα τους,τις αξίες τους. Υπερασπίστηκαν τις βάσεις του ελληνικού πολιτισμού,όπως την δημιουργική ατομικότητα (κι οχι τον ατομισμό), την Δημοκρατία, την αυτονομία, την συνειδητή συλλογικότητα εναντίον της ασυνείδητης μαζικής συμπεριφοράς του όχλου , το γνωθι σαυτον ως ατομική κι οικουμενική αναγκαιότητα του ευ ζην, την ολική συμπεριφορά ,δηλαδή την έννοια του μέτρου και της ισορροπίας μεταξύ εσωτερικής ζωής κι εξωτερικής καθημερινότητας ,για να χρησιμοποιήσω την σκέψη του Αριστοτέλη.

Σ’αναλογα πλαίσια δεν κινήθηκαν επίσης οι Έλληνες για να στηρίξουν ,παρά τις τόσες δυσκολίες, τον Μ.Αλέξανδρο ,όταν βάδισε εναντίον των Περσών ; Διαβάζοντας τον Πλούταρχο γίνεται αμέσως αντιληπτόν οτι ,εκτός της εδαφικής προστασίας της Ελλάδας ,ο μέγας αυτός στρατηλάτης , ήθελε να μεταφέρει κι ενα πολιτιστικό μήνυμα,αυτό του Ελληνισμού και των αξιών του.

Αλλά και στο Βυζάντιο σε διαφορετικές περιπτώσεις ,όπως και στην σύγχρονη ιστορία μας, είτε πρόκειται για την μικρά Ασια, είτε πρόκειται εναντίον του φασισμού και του Ναζισμού, οι Έλληνες επαλήθευσαν αυτό το χαρακτηριστικό τους: όποτε χρειάστηκε, λειτούργησαν ως ενα συλλογικό πρόσωπο, ως ενα ισχυρό κι αδιαίρετο όλον.

Στα πλαίσια αυτά πρέπει να ιδωθεί κι η στάση των Κερκυραίων μαχητών στην Κύπρο. Υπερασπίστηκαν μεν το απειλούμενο έδαφος ,αλλά ταυτόχρονα υπερασπίστηκαν τον Ελληνικό πολιτισμό. Υπερασπίστηκαν τις αξίες του,την γλώσσα, την ελευθερία,τον αδέσμευτο στοχασμό, την πατρίδα, την φιλία, τον έρωτα , την ομορφιά ως το αδιάσπαστο τρίγωνο που μας δίδαξε ο σοφός Πλάτωνας, δηλαδή την ομορφιά ως ωραίον ,καλόν κι αληθές. Υπερασπίστηκαν τον σεβασμό των γενεών,την αγάπη για την Σοφία και τον διάλογο, την φιλοξενία, την αλληλεγγύη, την οικουμενικότητα, την αγάπη ,τον σεβασμό στα ιερά και την θρησκεία ,κοντολογίς υπερασπίστηκαν τα ιδεώδη και τις πανανθρώπινες αξίες του Ελληνισμού. Οι Κερκυραίοι μαχητές στην

Κύπρο λειτούργησαν ως φορείς πολιτιστικών Θερμοπυλών.

Αγωνίστηκαν επίσης για να διαφυλάξουν και μια άλλη έννοια που είναι ελληνική πρόταση κι υπερισχύει του δικαίου της δύναμης που κυριαρχεί σήμερα παγκοσμίως. Αγωνίστηκαν στην υπηρεσία της Ηθικής. Το δίλλημα του Αγαμέμνονα να θυσιάσει η οχι την κόρη του την Ιφιγένεια είναι το δίλλημα που γεννά την Ηθική ως στάση ζωής. Ανάμεσα στην ζωή της πολυαγαπημένης του κόρης και στην ανάγκη της θυσίας της για το καλό της πατρίδας και του Ελληνισμού, μετά απο οδυνηρους δισταγμούς, αποφάσισε να θυσιάσει το παιδί του για το καλό της πατρίδας. Η στιγμή της απόφασης του Αγαμέμνονα είναι κι η στιγμή της γένεσης της ηθικής ως στάση ζωής ,ως αυτοθυσία,ως θυσία. Άλλωστε όπως είναι γνωστό απο τ’αρχαια κείμενα ,ακριβώς γιατί οι θεοί είδαν την στάση αυτή της Ηθικής πίστης του Αγαμέμνονα, γι’αυτο ακριβώς και δεν επέτρεψαν να χάσει την ζωή της η Ιφιγένεια. Η προσήλωση του πατέρα της στην υπηρεσία της πατρίδας της χάρισε την ζωή.

Ηρωισμός, αυτοθυσία κι Ηθική λοιπόν συμπορεύτηκαν μέσα απο την γενναία συμπεριφορά των Κερκυραίων στρατιωτών στην Κύπρο. Ο ηρωισμός τους νίκησε κάθε φόβο. Ο ήρωας, πάνω απ’ολα σημαίνει οτι κάποιος προβαίνει σε μια γενναία πράξη ως του σημείου της αυτοθυσίας. Υπερασπίζοντας μια συλλογική πολιτισμική ( κι εδώ εμπεριέχεται και το εδαφική) αξία οι ήρωες ,ως παραδόσεις και παρόν ταυτόχρονα , δεν ξεχνιούνται. Βάζουν τις βάσεις για το μέλλον. Ζουν διαχρονικά δια μέσω της συλλογικής ιστορικής μνήμης. Γίνονται πρότυπα θαυμασμού και Μίμησης.

Δεν φτάνει όμως απλά να θαυμάζουμε τους ήρωες ,να τους μετατρέπουμε σε θρύλους ,παραμύθια η ακόμη να γράφουμε σε κονκάρδες “δεν ξεχνω”. Όχι δεν φτάνει. Χρειάζεται ν’αναλυουμε, να εμφυτευουμε τον σπόρο των νοημάτων της συμπεριφοράς τους στις νεότερες γενιές που είναι και παρόν και μέλλον. Τους ήρωες πρέπει να τους μιμουμαστε. ΝΑΙ. Όταν μιλάω όμως για Μίμηση δεν εννοώ μια α-συνειδητη μηχανική συμπεριφορά αλλά κυρίως μια εν-συνειδητη ηθική συμπεριφορά, που έχει εμπεδώσει τις αξίες και τα ιδεώδη όσων πάλεψαν ηρωικά για την πατρίδα.

Από το ενα ακρο του Ελληνισμού την Κέρκυρα του Ιονίου ,ως το άλλο άκρο του Ελληνισμού, την Κύπρο της Ανατολικής Μεσογείου οι Κερκυραίοι μαχητές, μας προσέφεραν κι ενα σχέδιο πατρίδας για την οποία πρέπει αγωνιστούμε και να την υπερασπίσουμε. Απο το Ιόνιο ως το Αιγαίο η Ελλάδα μπορεί να ζει και ν’ αναπνέει ΜΟΝΟ μέσα απο την εμφύτευση της πολιτισμικής της ρίζας σε κάθε νέο Έλληνα. Είναι η νέοι μας που θα δώσουν υγιείς καρπούς.

Όμως κάτι τέτοιο μπορεί να γίνει εφικτό όταν οικογένεια, παιδεία και πολιτεία συνυπάρξουν ισορροπημένα. Η Πολιτική της χώρας μας είναι αναγκαίο να κινηθεί στα πλαίσια αυτής της γεωπολιτιστικης στρατηγικής. Ο γεωπολιτισμος είναι η νεα πραγματικότητα.

Ας μάθουμε απο τους ήρωες μας. Δεν φτάνει μόνο ο “ρεαλισμός” των διεθνών συμμαχιών και της διεθνούς στρατηγικής για να δικαιωθεί η Κύπρος. Είναι αναντίρρητα καθοριστική η διεθνής διπλωματία. Το ίδιο όμως καθοριστική είναι και η ορθή μετάδοση του πνεύματος του ηρωισμού. Να μην μας φοβίζει η λεγόμενη ” παντοδυναμη” Τουρκία. Συν Αθηνα και χειρα κινει έλεγαν οι Αρχαίοι μας. Έτσι κι εμείς. Εκτός απο την ενεργοποίηση του τόσο αναγκαίου διεθνούς παράγοντα , η πρώτη αναγκη μας είναι να ενεργοποιήσει καθένας απο εμάς τον “ήρωα” μέσα του. Ήρωες στην καθημερινότητα μας ,στους εαυτούς και συνανθρώπους μας. Αλλά και ήρωες στην αποφασιστικότητα για την υπεράσπιση της πατρίδας μας.

Η ιστορία μας το επιβεβαιώνει . Δεν θα συμφωνούσαν οι ξένες δυνάμεις να χτυπήσουν την Τουρκία στην ναυμαχία του Ναυαρίνου ,αν δεν είχαν πειστεί απο τον λυσσαλέο,γεμάτο ηρωισμό κι αυτοθυσία των Ελλήνων Αγώνα για Ελευθερία. Ο Κολοκοτρώνης, ο Αθανάσιος Διάκος, ο Παπαφλέσσας, ο Καραϊσκάκης, η Μπουμπουλίνα, η Μαντώ Μαυρογενους ,ο Μιαούλης ,ο Κανάρης και τόσοι άλλοι επώνυμοι κι ανώνυμοι, είχαν πείσει τους ξένους οτι δεν υπήρχε άλλη επιλογή παρά η ελευθερία των Ελλήνων κι ανεξαρτησία τους.

Τέτοια μαθήματα ηρώων πρέπει να παίρνουμε όλοι μας κι ειδικά οι νέοι. Ας ξυπνήσουμε μέσα μας τον ήρωα. Ας τον γνωρίσουμε ,ας διδαχτούμε απο αυτόν. ” Ας τον έχουμε έτοιμο, όταν χρειαστεί κι όταν οι συνθήκες υπεράσπισης της πατρίδας μας το επιβάλλουν.

” Καθένας είναι καλλιτεχνης” έλεγε ο σπουδαίος καλλιτέχνης Γοζεφ Μποις. Κι εγω παραφραζω “καθένας μας είναι εν δυνάμει ήρωας. Ας τον ωθηθήσουμε να γίνει εν ενεργεία.

Και θα ήθελα να κλείσω με μια πρόταση πολιτισμού. Ίσως έπρεπε να γίνει κάποιο μνημείο εδώ στην Κέρκυρα που να θυμίζει πάντα την ηρωική συμπεριφορά των Κερκυραίων αγωνιστών της ΕΛΔΥΚ.

Δημοσθένης Δαββετας Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης ,ποιητης. εικαστικός, γεωπολιτιστικος αναλυτής.

"Προσαρμοστείτε": Η διαταγή του συγχρονου αυταρχισμου. (Ελεύθερος Τύπος 28.07.2021)

Προσαρμοστείτε”: Η διαταγή του συγχρονου αυταρχισμου.

Το πρόσφατα εκδοθεν βιβλίο της Μπάρμπαρα Στιγκλερ είναι άκρως αποκαλυπτικό για τους κανόνες που προέρχονται από την επιτακτική γύρω μας φράση “προσαρμοστείτε”.Αυτή η επιταγή μας έρχεται από την Αμερική . Εκεί το πολιτικό λεξιλόγιο έχει αναμειχθεί με το βιολογικό . Μ’αποτελεσμα: σ’ενα κόσμο μόνιμης ” εξέλιξης” και “μετασχηματισμού” ο ανταγωνισμός ναχει κορυφωθεί σ’αγρια μορφή. Στην Ευρώπη ακόμη , όπου πολιτική και βιολογία προς το παρόν διαχωρίζεται, τα πράγματα αυτης της Υβριδικης στασης δεν είναι τόσο άγρια.

Πρέπει εδώ να ξεχωρίσουμε εξ αρχης τον κλασσικο Φιλελευθερισμο από τον σημερινό αριστεροδεξιο Νεοφιλελευθερισμο. Ο πρώτος , βασισμένος στην κλασσικη Ελληνική διαλεκτική σκέψη θέσης-αντίθεσης , δίνει αξια στον Πολιτικό “αγώνα” ως βάση της Δημοκρατίας . Ο δεύτερος γεννήθηκε στα χρόνια του ’30 ως απάντηση στην θεωρούμενη αποτυχία του κλασσικου Φιλελευθερισμού να λύσει την κρίση του 1929. Τότε γεννήθηκε η ιδέα ότι το κρατος πρέπει να πάρει στα χέρια του τους κανόνες του παιχνιδιού και να τους επιβάλλει. Δεν πρόκειται για καπιταλιστική συνωμοσία όπως μερικοί μόνιμα κι εύκολα καταγγέλουν. Πρόκειται για φιλοσοφική αντίληψη που πιστεύει ότι έτσι θα υποχρεώσει σε προοδευτική αλλαγή και κινητικότητα τον κόσμο. Γι’αυτο και προτάσσονται όροι όπως ” ισότητα ευκαιριών “, “μεταρρυθμίσεις”. Ενώ στον κλασσικο Φιλελευθερισμό στόχος ήταν ο Μαρξισμός εξ αιτίας της τελεολογικης του αντίληψης της Ιστορίας και επιδιωκόταν ένα αξιολογικό κρατος ουδέτερο , στον Νεοφιλελευθερισμό οι μεταρρυθμίσεις η οι “αριστερές” επαναστάσεις , επιδιώκουν την απόλυτη επιβολή των στόχων τους στ’ονομα της” εξέλιξης” της ζωής.Προδιδεται έτσι ακόμη κι ο Δαρβινισμος που ήθελε μια ανθρώπινη εξέλιξη πολυκατευθυντικη. Δεν υπάρχει στον Νεοφιλελευθετισμο βοήθεια από φυσικές πηγές όπως έλεγε ο Αντάμ Σμιθ. . Υπάρχει μόνο η επιβολή “προσαρμογής” κι επανεκπαίδευσης για τις ανάγκες των αγορών. Ο σημερινός Νεοφιλελευθερισμός όπως εξελίσσεται κι επιβάλλεται είναι παιδί των θεωριών του Walter Lippmann (1889-1974). Υποστήριζε αυτος ότι οι μάζες ( ο παληος λαος) είναι απαθείς , ατομικοποιημένες κι ετερογενοποιημενες. Κι εφόσον είναι έτσι πρέπει να φτιάξουμε μια Δημοκρατία δίχως την γνώμη του “λαού-μάζας”αλλά με την βοήθεια των ΜΜΕ.Αυτα πρέπει ναναι με κεντρικό ρόλο υπό έλεγχο και να παιδαγωγούν για τις μεταρρυθμίσεις. Ο πολίτης είναι κάτι το ξεπερασμένο . Τον ρόλο παίζει πια ο “ειδικός ” που θα κατευθύνει την “μάζα-λαό” στην πολιτικά ορθή κατεύθυνση. Η παληα σχέση αντιπροσώπων λαού και λαϊκής γνώμης τώρα εμπλουτίζεται από την υποχρεωτική παρουσία των ειδικών δίπλα στους λαϊκούς αντιπροσώπους , ώστε να επανεκπαιδευτεί υποχρεωτικα ο “λαός-μάζα” στο νέο του περιβάλλον. Αυτή η φιλοσοφία στηρίζεται στην πολιτισμική στέρηση των πολιτών ώστε να μην έχουν φυσικές ανάγκες όπως πχ η ” εκ φύσεως επιθυμία για μάθηση”( Αριστοτελης”) η η ανάγκη για παύσεις ευχαρίστησης στον χρόνο εργασίας κλπ.Το τεχνολογικό παραλήρημα εξαφανίζει κάθε ενθρωπινο υπολείμμα.Και πριμοδοτεί δολια την πολιτισμική καθυστέρηση η έλλειμα . Αποξενώνει τον άνθρωπο από το φυσικό του περιβάλλον. Γι’αυτο και στην παιδεία δίνεται προτεραιότητα στην τεχνική κι όχι ανθρωπιστική εκπαίδευση ( δες τε σημερινή κυβέρνηση), στην κινητικότητα κι όχι στην γνωση.Ο πολιτης ασθενής πρέπει ν’αυξησει τις επιδόσεις του ώστε ναναι ανταγωνιστικός . Μιλάμε δηλαδή για ” πολιτική ευγονία ” νέου τύπου . Ο αριστεροδεξιος Νεοφιλελευθερισμός στηρίζεται σε μια εσχατολογικη αντίληψη που θέλει έναν κόσμο παγκοσμιοποιημένο με την κατηγοριοποίηση της εργασίας εξ αρχης, την εξάπλωση των συναλλαγών και την ανταγωνιστικότητα στ’ακρα. Γι αυτό και η παραδοσιακή αντίθεση αριστερας-δεξιάς έχει αντικατασταθεί από τους όρους προοδευτικός-συντηρητικός αντίστοιχα. Η απειλή της έλλειψης πολιτισμικών αξιών στην υπηρεσία μιας τεχνικής ειδικευμένης παγκοσμιοποιημένα και πως αυτή μπορεί ν’αντιμετωπιστει ,είναι το ουσιαστικό ζητούμενο σήμερα για την ανθρωπότητα.

Δημοσθένης Δαββετας

Καθηγητης Φιλοσοφίας της Τέχνης , ποιητής, εικαστικός, γεωπολιτιστικος αναλυτής.

Η συνετευξη μου στο περιοδικο glow 21.07.2021

Περί αισθητικής και ελληνικότητας: Συνέντευξη με τον Έλληνα συγγραφέα και φίλο του θρυλικού μόδιστρου Azzedine Alaïa, Δημοσθένη Δαββέτα

Με αφορμή τα δύο νέα του βιβλία,”Μικρή Ιστορία της Μόδας” και “Μικρή Ιστορία της Μοντέρνας Τέχνης”

by Evi Kallini

21 Ιουλίου 2021

• Καθηγητής της Φιλοσοφίας της Τέχνης στο Παρίσι, ποιητής, συγγραφέας, εικαστικός και αρθρογράφος, ο πολυσχιδής Δημοσθένης Δαββέτας υπογράφει δύο νέα βιβλία για τη μόδα και τη μοντέρνα τέχνη, “φωτίζοντας” τον μεταξύ τους δημιουργικό διάλογο. Διδάσκοντας επί σειρά ετών Ιστορία της Τέχνης και ζητήματα της Φιλοσοφίας του Ωραίου, δεν ήταν “άγευστος των δυο θεμάτων”, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο ίδιος. Ως συγγραφέας και ζωγράφος, έχει άμεση σχέση με ζητήματα τέχνης. Με τη μόδα είχε και προσωπική εμπλοκή ενώ τον συνέδεε στενή προσωπική φιλία με τον σπουδαίο σχεδιαστή Azzedine Alaïa, μέσω του οποίου μάλιστα είχε γνωρίσει θρυλικά ονόματα του χώρου, όπως τον Yves Saint Laurent, τoν Yamamoto και τον John Galliano. Το αποτέλεσμα αυτής της μακροχρόνιας και σε βάθος τριβής με τα δυο αντικείμενα, ήταν κάποια στιγμή να θελήσει να μεταφέρει τις γνώσεις του στο χαρτί. Κάπως έτσι γεννήθηκαν τα δύο βιβλία “Μικρή Ιστορία της Μόδας” και “Μικρή Ιστορία της Μοντέρνας Τέχνης”, από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Κε Δαββέτα, γιατί επιλέξατε ως θεματικές τη Μοντέρνα Τέχνη και τη Μόδα; Και πώς αυτές συνδέονται μεταξύ τους;

Επέλεξα ως θεματικές τη Μοντέρνα Τέχνη και τη Μόδα γιατί είναι δυο θέματα που έχουν να κάνουν με τον νέο τρόπο καλλιτεχνικής έκφρασης, αλλά και με έναν νέο τρόπο να προσέχουμε το πώς ντυνόμαστε, καθότι αυτό έχει μεγάλη σημασία. Μόδα και Μοντέρνα Τέχνη συνδέονται άρρηκτα μεταξύ τους. Είναι και οι δυο παιδιά της πρώτης βιομηχανικής εποχής κι επανάστασης, παιδιά ενός πνεύματος που αναζητά τη διαρκή καινοτομία κι εξέλιξη όσον αφορά την καθημερινότητά μας. Όπως υπάρχει η ανάγκη της διαρκούς εκφραστικής εικαστικής ανανέωσης στη Μοντέρνα Τέχνη, έτσι υπάρχει κι η ανάγκη της διαρκούς ανανέωσης της ενδυματικής μας εικόνας. Όπως η Μοντέρνα Τέχνη, έτσι και η Μόδα είναι γλώσσα, είναι λόγος, είναι κείμενο. Το έργο τέχνης μιλά, μας μιλά, για τον εαυτό του και για μας. Ανάλογα μας μιλά και η Μόδα. Ο τρόπος που κάποιος θα ντυθεί δείχνει το ποιος είναι ή το ποιος θα ήθελε να είναι. Τα ρούχα που φοράμε είναι ένας τρόπος να μιλήσουμε για τον εαυτό μας.

Πού βρίσκεται η πρόκληση στο να γράψει κανείς ένα τέτοιο βιβλίο;

Η πρόκληση βρίσκεται στο να μπορέσει ο συγγραφέας να δώσει με έναν πολύ απλό και κατανοητό τρόπο το τι είναι Μοντέρνα Τέχνη και Μόδα, δίχως να κάνει καμία επιστημονική έκπτωση στη γνώση. Δηλαδή να γραφτεί ένα βιβλίο όπου ο καθένας, ο οποιοσδήποτε κι όχι μόνο ο ειδικός, να μπορεί να μάθει για τη Μοντέρνα Τέχνη και τη Μόδα δίχως να ’χει κάνει από πριν εξειδικευμένες σπουδές. Κι αυτό νομίζω από τις πρώτες κιόλας αντιδράσεις ότι επετεύχθη. Είμαι ιδιαίτερα χαρούμενος γι’ αυτό.

 

Είναι μία παγκόσμια τάση τα μικρά σε μέγεθος βιβλία; 

Το μικρό βιβλίο πάντα ήταν κάτι πολύτιμο γιατί μπορεί να διαβαστεί πιο γρήγορα και να βοηθήσει τον αναγνώστη στην κατανόηση των βασικών στοιχείων ενός θέματος. Πολλά αριστουργήματα γράφτηκαν σε λίγες σελίδες. Ο Μπέκετ, ο Ιονέσκο, ο Ρουσώ, ο Μπωντριγιάρ, η Ντυράς, για ν’ αναφερθώ ενδεικτικά σε κάποια μεγάλα ονόματα της λογοτεχνίας, έγραψαν αιώνια έργα σε λίγες σελίδες. Άρα μπορείς να γράψεις λίγα και καλά εφόσον το θέλεις και μπορείς. Σ’ αυτή την κατηγορία συγγραφέων ανήκω κι εγώ. Έτσι γράφω πάντα. Όμως, μη νομίζετε ότι είναι εύκολο. Γιατί αυτή η μορφή λακωνισμού της γραφής προϋποθέτει βαθιά γνώση του θέματος έτσι ώστε να μπορείς να επιλέξεις τα πιο ουσιαστικά κι αναγκαία στοιχεία από αυτό και να τα εντάξεις στο τελικό κείμενό σου. Νομίζω ότι το πέτυχα. Θα φανεί κι από τις αντιδράσεις των αναγνωστών στη συνέχεια.

Η αισθητική διατρέχει όλους τους τομείς της ζωής μας. Ποια οφέλη έχουμε όταν διδασκόμαστε την αισθητική στη βάση της παιδείας μας;

Η αισθητική είναι ο σύγχρονος τρόπος σκέψης και ζωής. Χώρα όπου οι πολίτες δεν υιοθετούν πνεύμα αισθητικής μένει πίσω από τις εξελίξεις. Θα ’πρεπε να το μαθαίναμε αυτό πολύ νωρίς και από την οικογένεια και από το σχολείο. Ο τρόπος που θα εκφραστούμε καλλιτεχνικά, ενδυματολογικά, γενικά ο τρόπος ζωής μας που υπηρετεί το ωραίο (ως ένδειξη γνώσης του καλύτερου εαυτού μας) είναι ένας ποιοτικός τρόπος ζωής. Έχει σχέση με το ευ ζην. Τι πιο ωραίο να ζούμε εκφράζοντας τον εαυτό μας μέσα από την καθημερινότητά μας, μέσα από την αισθητική μας, που φανερώνει την καλλιέργειά μας; Η ζωή αλλάζει, γίνεται πιο όμορφη, το όνειρο γίνεται καθημερινότητα, ζούμε όπως στα όνειρά μας, είμαστε τα όνειρά μας, είμαστε ελεύθεροι.

Είναι διαφορετικά τα πράγματα στο Παρίσι, όπου ζείτε και διδάσκετε; 

Ναι, τα πράγματα στη Γαλλία είναι διαφορετικά. Από μικρή ηλικία στο σχολείο τα παιδιά έχουν ενημέρωση πάνω στην Ιστορία της Τέχνης. Υπάρχουν τακτικές υποχρεωτικές επισκέψεις σε μουσεία. Υπάρχει προγραμματισμός κι εκπαίδευση. Υπάρχουν επίσης τόσο πολλά και μεγάλα μουσεία. Υπάρχουν τεράστιες καθημερινές ουρές επισκεπτών έξω από αυτά που περιμένουν υπομονετικά να μπουν μέσα. Υπάρχει μια κουλτούρα τέχνης που ξεκινά από την οικογένεια και συνεχίζεται στο σχολείο. Ένας μαθητής λυκείου γνωρίζει τα βασικά της μοντέρνας και σύγχρονης Τέχνης, όπως και της κλασικής, γιατί ενημερώνεται συνεχώς μέσα από τη λειτουργία των θεσμών. Όλοι οι νέοι ενημερώνονται. Όταν βρεθούν, για παράδειγμα, σ’ άλλη χώρα είτε με την οικογένειά τους είτε μόνοι, από τους πρώτους χώρους που επισκέπτονται είναι τα μουσεία. Είναι βασική αναφορά στα ταξίδια τους.

Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τη μόδα. Υπάρχει μεγάλη δημοσιότητα από τον τύπο για τα γεγονότα στον χώρο της μόδας. Ο δε Μιτεράν ίδρυσε στις αρχές της δεκαετίας του ’80 το πρώτο μουσείο μόδας, το Μουσείο Γκαλιέρα. Έτσι μπήκε και η μόδα στην κουλτούρα των μουσείων που τόσο αγαπούν οι Γάλλοι. Τα σχολεία οργανώνουν επισκέψεις στο μουσείο αυτό κι οι μαθητές ενημερώνονται για τις εξελίξεις της. Η μόδα θεωρείται υψηλή τέχνη στη Γαλλία κι οι σχεδιαστές μόδας καλλιτέχνες. Αυτή τη δημιουργική συνύπαρξη βίωσα στο Παρίσι που ζω. Καλλιτέχνες και σχεδιαστές μόδας συμβαδίζουν εξαρχής. Άλλωστε έχουμε και τόσα παραδείγματα: ο Υβ Σαιντ Λοράν συνεργάστηκε με τον Άντι Γουόρχολ ή έκανε συλλογές βασισμένες σε έργα των Πικάσο, Ματίς, Μπρακ, Μοντριάν κ.λπ. Αντίστοιχα, η Σκιαπαρέλι συνεργάστηκε με τον Νταλί. Έχουμε πολλές περιπτώσεις συμπόρευσης κι άμεσου διαλόγου Μόδας-Τέχνης, ειδικά της μοντέρνας τέχνης. Σκεφτείτε, μόνο ότι το αριστούργημα του Πικάσο «Δεσποινίδες της Αβινιόν» το ’χε στη συλλογή του ο Πολ Πουαρέ, ο μέγας σχεδιαστής μόδας της Μπελ Επόκ. Ένα τέτοιο μήνυμα θα ’πρεπε να περάσουμε κι εμείς στην εκπαίδευση των παιδιών μας. Η αισθητική θα βελτίωνε την αντίληψή τους για την καθημερινότητά τους, για τη ζωή.

 

Τι είναι ελληνικότητα για εσάς;

Η ελληνικότητα για μένα είναι πάνω απ’ όλα η αυτογνωσία του τι είναι ο ελληνικός πολιτισμός και η ελληνική ιστορία. Είναι, επίσης, η γνώση της γλώσσας. Η Ελλάδα έβαλε κάποιες σημαντικές βάσεις στον δυτικό πολιτισμό. Τα γράμματα, οι τέχνες και οι επιστήμες της οφείλουν τα θεμέλιά τους. Επίσης, η φιλοσοφία, τα μαθηματικά, η φυσική, η ιατρική, η αστρονομία, η γεωμετρία, η δομή της γλώσσας, η λογική ως τρόπος σκέψης, η ατομικότητα, η Δημοκρατία, και μάλιστα η άμεση Δημοκρατία, έχουν την καταγωγή τους, όπως και τόσα άλλα ακόμη, από την Ελλάδα. Ελληνικότητα λοιπόν για μένα σημαίνει να ’χω συνείδηση της προσφοράς της Ελλάδας στον παγκόσμιο πολιτισμό. Όμως, προσοχή! Αυτό δεν είναι κάτι δεδομένο. Χρειάζεται δουλειά για να τα γνωρίσει κάποιος αυτά, να τ’ ανακαλύψει μέσα του, να τα κατακτήσει. Η ελληνική αυτογνωσία δεν είναι μόνο κάτι πολιτισμικά κληρονομικό. Είναι πάνω απ’ όλα εργασία στον εαυτό μας, είναι εργασία, καθημερινή και κοπιαστική, να βιώσουμε όλα αυτά στην καθημερινότητά μας και να ζήσουμε, όχι κλειστοί στο πλούσιο παρελθόν μας, αλλά ανοιχτοί στον κόσμο, στο διαφορετικό, στο μη οικείο. Να μάθουμε στο μαζί έχοντας ταυτόχρονα επίγνωση του εαυτού μας.

Πέραν της διδασκαλίας και της συγγραφής, είστε και καλλιτέχνης, αρθρογράφος και πολιτικός σχολιαστής. Ποιο υπόγειο νήμα ενώνει τα διαφορετικά αντικείμενα με τα οποία ασχολείστε;

Αυτό που ενώνει «υπόγεια» όλες μου τις δραστηριότητες, ο κοινός δημιουργικός τόπος μου, είναι η βαθιά επιθυμία μου να εκφραστώ με διαφορετικούς τρόπους. Κάθε άνθρωπος έχει μέσα του πολλές επιθυμίες και όνειρα. Έτσι κι εγώ. Όταν ήμουν παιδί, ήθελαν οι γύρω μου να μου τα κόψουν όλα και να κρατήσω μόνο ένα, το πιο ωφέλιμο. Όμως, τα ’θελα όλα. Μ’ ενδιέφερε πάντα η πολυεκφραστικότητα. Όταν λοιπόν πήγα στη Γαλλία, κατάλαβα ότι μπορούσα να κάνω πολλά πράγματα. Και η Γαλλία μου το επέτρεπε. Έτσι κι έγινε. Πίσω όμως από την πολυεκφραστικότητα υπάρχει ένα μόνο πράγμα που τα ενώνει. Πρόκειται για την αγάπη μου, το πάθος μου να ζήσω μέσα από τους διαφορετικούς χαρακτήρες που είμαι. Είναι σαν να παίζω τους ρόλους του εαυτού μου. Σαν η ζωή μου να ’ναι ένα θέατρο όπου ανά πάσα στιγμή μπορώ να γίνω ο α΄ ή β΄ χαρακτήρας. Πρόκειται για την αγάπη μου για τη ζωή και τη διάθεσή μου να της προσφέρω από διαφορετικούς ρόλους.

Δεδομένου ότι διανύουμε τη θερινή περίοδο, θα ήθελα να μοιραστείτε μαζί μας την αγαπημένη σας εικόνα από το ελληνικό καλοκαίρι.

Να περπατάω στην παραλία της Γαρίτσας στην Κέρκυρα, από το ξενοδοχείο Corfu Palace ως το cafe bar Ναυτίλος, και να σταματάω κάπου-κάπου και ν’ ακούω τον παφλασμό της θάλασσας κοιτώντας βαθιά στο πέλαγος.

Τι σας λείπει περισσότερο από την Ελλάδα, όταν βρίσκεστε μακριά;

Το σπίτι μου κοντά στα παιδιά μου, και κυρίως η Κέρκυρα. Όμως, όλη η Ελλάδα είναι ένα πάθος νοσταλγίας για μένα. Ζω πάντα με το όνειρο της οριστικής μου επιστροφής.