ην Δευτέρα 30 Ιουνίου 2014 o Δημοσθένης Δαββέτας μιλά στην τελετή έναρξης (από 17:15 έως 21:00) του 4ου Συνεδρίου Προσωκρατικών Σπουδών, στο Διεπιστημονικό Κέντρο Αριστοτελικών Μελετών του ΑΠΘ, στην Θεσσαλονίκη με θέμα: “Ο Ηράκλειτος και η Σύγχρονη Τέχνη”.
Μία διαρκής κρίση
Στις ως τώρα τηλεοπτικές μου συζητήσεις με πολιτικούς συμπολίτευσης και αντιπολίτευσης, όταν το θέμα έφτανε στη σχέση κρίσης και πολιτισμού, άκουγα τους συνομιλητές μου γενικώς(εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις) να μου λένε φράσεις του τύπου «ο κόσμος σήμερα πεινάει …δεν υπάρχει περιθώριο για την πολυτέλεια του πολιτισμού…». Με απλά λόγια: ο Πολιτισμός είναι κάτι το «ιδιαίτερο», τόσο ιδιαίτερο που είναι «σπάνιο» βέβαια είναι «πολύτιμο». Για αυτό και το βάζουμε στην άκρη μιας και δεν εναρμονίζεται με τις βασικές καθημερινές ανάγκες του πολίτη, οι οποίες και συγκεντρώνονται μόνο γύρω από οικονομικά ζητήματα.
Χωρίζεται έτσι ο άνθρωπος σε δύο αξιακά μέρη: το ιδιαίτερο και υψηλό και το πρακτικό και χαμηλότερο αλλά «αναγκαίο». Λες και ο πολίτης μπορεί να ικανοποιηθεί μόνο με υλικά αγαθά, με εμπορικούς αριθμούς, αγορές και καταναλώσεις. Λες και ο πολίτης είναι αγορο-λάγνος που του φτάνουν οι υλικο-τεχνικές απολαύσεις , η ιδιο-τελής ποσοτικά ωφέλεια και αποδέχεται την ζωή του μόνο ως μηχανιστική εργαλειακή πραγματικότητα, μόνο ως εξωτερική ηδονή. Και τα αισθήματα, η πνευματική τροφή, οι εσωτερικές εμπειρίες, οι νοητικές ασκήσεις; Ψιλά γράμματα μάλλον που ανήκουν σε ονειροπόλους και ιππότες των τεχνών και των γραμμάτων. Ποιον ενδιαφέρουν θα πουν οι ειδικοί του «ρεαλισμού» αυτές οι άυλες ενέργειες, αυτή η πρωτογενής δημιουργικότητα, που όμως συνειδητά ή ασυνείδητα επηρεάζει την καθημερινή μας συμπεριφορά και ενισχύει τις όποιες αποφάσεις μας; Κατά τους ρεαλιστές μόνο τους λίγους. Οι πολλοί ζητούν τα απλά υλικά πράγματα, τα λεφτά στην τσέπη και τους φτάνει. Κάπως έτσι πορευόμαστε στην χώρα μας ειδικά από το 1981 ως σήμερα.
Κάπως έτσι κάναμε θεό μας την κατανάλωση, την εφήμερη ηδονή, την εύκολη και άμεση ικανοποίηση, κάπως έτσι βαφτίσαμε τις υλικές ευχαριστήσεις χαρά και ευτυχία και αφήσαμε την αυτογνωσιακή δυνατότητα του πόνου και της έλλειψης στο περιθώριο και στο καλάθι των αχρήστων. Μας ικανοποιεί η καταναλωτική βουλιμία, ο εξωστρεφής ναρκισσισμός(παθολογία του εγώ), η ενδοξοποίηση του κυνισμού και της ποσοτικής ωφέλειας. Αποδεχόμαστε έτσι ( παρά τις όποιες μουρμούρες από όσους κατά καιρούς νιώθουν το τέλμα που ζούμε) την εμπορευματοποίηση των αξιών, την σχετικοποίηση των σημείων αναφοράς, τις τερατουργίες των παραμορφώσεων του έρωτα και της αγάπης, των πληροφοριών και των ψευδαισθήσεων.
Η λατρεία του «ρεαλιστικού» και του «εφικτού» έχει ευνουχίσει κάθε προσπάθεια του πολιτισμού να ποτίσει την καλλιέργεια, την παιδεία, την σφαιρική γνώση, την χαρά της μάθησης και της μετάδοσης, τον σεβασμό της παράδοσης και τον ανοιχτό αξιακό διάλογο με το καινούργιο. Η ζωή μας έχει γίνει η ίδια εμπορεύσιμη, αγοραία, έτσι ώστε αργά-αργά μας γίνεται, παρά την αύξηση υλικών, μία ξένη, φορτική, για να θυμηθώ τον Καβάφη. Η ζωή μας γίνεται όλο και πιο φτωχή δίχως πολιτισμό. Γίνεται μέρος μίας διαρκούς κρίσης.
Δημοσθένης Δαββέτας
| ||||||||||||
|
Φύση και Ιδεολογία
Πέμπτη 12 Ιουνίου, το γαλλικό υπουργείο Παιδείας διοργανώνει μία ημερίδα προπαγάνδας για τη θεωρία των φύλων. Κατ’ αυτήν, ο άνθρωπος δεν προκαθορίζεται από τη φύση αλλά μπορεί να την ελέγξει και να την αλλάξει. Έτσι από την πολύ μικρή ηλικία του νηπιαγωγείου τα παιδιά μαθαίνουν ότι μόλις μεγαλώσουν θα μπορέσουν να αποφασίσουν ποιο φύλο θα είναι: αγόρι ή κορίτσι. Ο πολιτισμός για τους οπαδούς αυτής της θεωρίας, τους «προοδευτικούς», μπορεί να αποδομηθεί όπως και η φύση.
Κάπως αντίστοιχα πριν χρόνια Νορβηγία και Σουηδία χρηματοδότησαν ανάλογα προγράμματα. Πρόκειται για απόψεις που ερμήνευσαν το Ρουσώ και διακήρυσσαν ότι τα παιδιά δεν πρέπει να έχουν κάποια σημεία αναφοράς, ένα όραμα κόσμου. Πρέπει να το βρουν αργότερα μεγαλώνοντας μόνα τους. Τα αποτελέσματα της εφαρμογής αυτής της θεωρίας σε Νορβηγία και Σουηδία μας απέδειξαν στατιστικά ότι το 25% αυτών των παιδιών τέθηκαν υπό ιατρική προστασία λόγω ψυχολογικών δυσκολιών. Έτσι αποσύρθηκαν οι επιχορηγήσεις σε αυτά τα προγράμματα. Δεν αποφασίζουμε εμείς όλη την ταυτότητά μας. Αυτή εξαρτάται από τα πολιτισμικά, βιολογικά και γενετικά θεμέλια. Όλα μαζί συνεργούν και δομούν την προσωπικότητά μας. Το παιδί έχει ανάγκη από σημεία αναφοράς. Όταν ξέρει ότι υπάρχει κάτι πριν από αυτό που θα μιμηθεί, κάτι που θα λειτουργήσει ως εξωτερικό πρότυπο (μιας και την εσωτερική ματιά στον εαυτό του την απαντά σε πιο μεγάλη ηλικία) μπορεί να κάνει υγιώς τα πρώτα του βήματα στην ζωή. Η μίμηση της Φύσης ήταν καθοριστικό σημείο στους κλασσικούς Έλληνες. Η προοδευτική ιδεολογία της θεωρίας των φύλων δεν ακούει τη διαχρονική φυσική εμπειρία αλλά θέλει να επιβάλλει ένα ιδεολογικό αντι-φυσικό πρότυπο εξαρχής στα παιδιά. Θέλει να εξαλείψει τις σεξουαλικές ή ταυτοτικές διαφορές και να του πει ότι μεγαλώνοντας μπορεί να επιλέξει το φύλο του. Κι όμως αυτές οι διαφορές είναι η βάση της κάθε ταυτότητας. Ένα παιδί που δεν έχει μία γλώσσα αλλά χάνεται εξαρχής στις πολλές στο τέλος δεν μιλά καμία.
Η ακρότητα αυτής της μη-ταυτοτικής άποψης δεν έχει κανένα δικαίωμα να επιβληθεί ως ιδεολογία μέσω της κρατικής εξουσίας των προοδευτικών. Σπάζοντας δήθεν τα στερεότυπα της Φύσης, οδηγεί σε μίσος για τον εαυτό και για τους άλλους. Οδηγεί σε αυτοταπείνωση , σε αυτοεξαφάνιση. Μία κοινωνία δίχως τη βάση της οικογένειας οδηγείται σε διάλυση. Μία κοινωνία δίχως οδηγό τις βασικές αρχές της Φύσης καταστρέφεται και καταστρέφει (από τις ανθρώπινες σχέσεις ως το περιβάλλον και τον κοινωνικό ιστό). Μία κοινωνία που βάζει την ιδεολογία πάνω από τη φυσική εξέλιξη, πειραματίζεται στα όρια μίας ύποπτης ψευδαισθησιακής προοδευτικότητας.
Δημοσθένης Δαββέτας
Το τέλος της αριστεράς της αριστεράς;
Οι πρόσφατες γαλλικές εκλογές ερμηνεύτηκαν από πολλούς ως τιμωρία του Ολάντ για αθέτηση των προεκλογικών του υποσχέσεων. Η πιο αριστερή τάση των αριστερόστροφων συνοδοιπόρων του Γάλλου προέδρου, το θεωρούν ως ποινή γιατί εγκατέλειψε τις αριστερές του θέσεις, κάτι που υποστήριξε και ο Αμερικανός αρθρογράφος Krugman. Μπήκε με άλλα λόγια στην λογική των αγορών και της παγκοσμιοποίησης κι εγκατέλειψε την αριστερή του ιδεολογία.
Αυτή η κριτική της αριστεράς της αριστεράς, αν και μοιάζει εξ’ αρχής πιστευτή, εν τούτοις δεν ισχύσει, γιατί ξεπεράστηκε από την ίδια την πραγματικότητα. Κι εξηγούμε: Πριν λίγες μέρες έγινε μία έρευνα στην Γαλλία. Και το κοινό έδειξε σε ποσοστό 60-85% ότι τα κυρίως θέματα που το απασχολούν είναι τα εξής: γρήγορη επανεκκίνηση επιχειρήσεων και ξαναζωντάνεμα της επιχειρηματικότητας, επιστροφή των μικρών αφεντικών, μείωση δημοσιονομικών εξόδων, αλλαγή νοοτροπίας δημοσίου στον κρατικό μηχανισμό και την δημόσια διοίκηση και ακόμη ισχυροποίηση της ασφάλειας κατά της τρομοκρατίας, όπως και πιο αυστηρό έλεγχο κατά της παράνομης μετανάστευσης. Τέτοιου είδους ζητήματα δεν τα έβαζε ποτέ η αριστερά. Το αντίθετο, τα σχετικοποιούσε και τα άφηνε σε διαρκώς ρευστή κατάσταση λόγω της «ισοκρατικής της ιδεολογίας». Τέτοια ζητήματα τα έβαζε πάντα η κεντροδεξιά κι όσοι ακόμη πιστεύουν σε έννοιες όπως έθνος, πατρίδα, ταυτότητα, σταθερότητα πολιτισμικών και ηθικών αναφορών, θρησκεία κλπ. Συνεπώς, η άποψη που λέει ότι ο Ολάντ έχασε γιατί απόκλινε της αριστερής του πορείας είναι λάθος. Ο Ολάντ έχασε γιατί οι ιδέες της ιδεολογίας του , όπως «κράτος-προστάτης», «κράτος-εργοδότης», «κράτος-στρατηγός», ηττήθηκαν κατά κράτος. Ξεπεράστηκαν ανεπίστρεπτα από την ίδια την ζωή και την πραγματικότητα. Ας μην ξεχάσουμε ότι επί ¨αριστερής¨ γαλλικής διακυβέρνησης ,φτάσαμε σε 5 εκατομμύρια ανέργους, σε έναν πληθωρισμό κρατικών υπαλλήλων κι ένα κρατικό χρέος μεγαλύτερο από ποτέ.
Η αριστερά της αριστεράς, ελπίζει πια μόνο σε καπιταλιστική κρίση για να ξαναβγεί στην επιφάνεια ως κρατικο-δύναμη. Όπως συνέβη το 2008 και το 2012. Όμως και στις δύο αυτές περιπτώσεις τα θέματα της αριστεράς υιοθετήθηκαν από τη άκρα δεξιά. Ο αντι-ευρωπαϊσμός τους ένωσε παλιούς κομμουνιστές και εθνικιστές. Η ανάρμοστη και αφύσικη συμπόρευσή τους πρέπει να προβληματίσει. Κι ειδικά εδώ στην Ελλάδα. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι οι ιδέες αυτές είναι επαναστατικής αριστεράς, είναι εκτός πραγματικότητας κι ωφελούν μόνο την ακροδεξιά ατζέντα. Ας το προσέξει κι ο ΣΥΡΙΖΑ για το καλό της χώρας μας.
Δημοσθένης Δαββέτας
Υπάρχει δυστυχώς μία παγιοποιημένη γύρω μας αντίληψη ότι ο Πολιτισμός είναι ένα είδος «λάμπουσας πενίας», δηλαδή ένα είδος πολυτέλειας που δεν αφορά την οικονομία, την ανεργία ή άλλα ζητήματα της κρίσης που βιώνουμε. Αντίστοιχα οι πολιτικοί άνδρες(εκτός λίγων φωτεινών εξαιρέσεων) δεν φαίνεται να διαφωνούν με αυτή την αντίληψη. Η δεξιά μοιάζει αμήχανη μπροστά στον Πολιτισμό. Δεν ξέρει να διαχειριστεί αυτό το φοβερό διαμάντι ανομολόγητης αξίας. Και αυτό γιατί σκέφτεται πάντα με όρους οικονομικούς, όρους αγοράς, πιστεύοντας ότι το υλικό είναι το ωφέλιμο, ενώ το πνευματικό και η καλλιέργεια δεν είναι «εμπορικά» δεν «πουλάνε». Κατά βάθος πρόκειται για την αμηχανία κάποιου που ενώ σέβεται κάτι δεν, ξέρει ή δεν μπορεί να το θέσει στην διαχείριση του.
Η αριστερά αντιθέτως τολμά να διαχειριστεί τον Πολιτισμό. Αλλά το κάνει με επικοινωνιακή πρόθεση. Στόχος της είναι ο διαρκής εξωραϊσμός της εικόνας της. Κατάλαβε ότι μία τέτοια στάση θα την βοηθούσε στη διαρκή επικαιρότητα. Θα ήταν το διαβατήριο για την κατάκτηση της εξουσίας. Πλησίασε λοιπόν τους ανθρώπους των γραμμάτων και τεχνών, άνοιξε μαζί τους διάλογο, επικαλέστηκε την ιδεολογία της προοδευτικότητας και του νεωτερισμού, και ειδικά από το 1981 ως σήμερα πέρασε στον κόσμο την άποψη ότι διανοούμενος και ο καλλιτέχνης σχεδόν εξ ορισμού είναι αριστερός. Έτσι έχουμε φτάσει σήμερα να θεωρούμε δεδομένο ότι οποιοσδήποτε άνθρωπος του πολιτισμού είναι αριστερόστροφος.
Και όμως δεν είναι έτσι. Ο Πολιτισμός είναι κάτι πιο ουσιαστικό, πέρα από δεξιά και αριστερά. Ο Πολιτισμός είναι έρευνα που οδηγεί σε γνώση και αυτογνωσία, είναι καλλιέργεια, είναι σύνθεση πληροφοριών με οραματικό βάθος την καλυτέρευση ανθρώπου και κοινωνίας, είναι συμπεριφορά, είναι εσωτερική δύναμη αλλά είναι και εξωστρεφής δράση. Είναι μέγα λάθος να πιστεύουμε σχεδόν εξορισμού ότι ο Πολιτισμός δεν είναι αναπτυξιακή δύναμη που μπορεί να προσφέρει στην ανεργία (και μάλιστα αυτήν των νέων), στην εμπορική ανάκαμψη και στην αντιμετώπιση οικονομικών δυσκολιών. Ως παράδειγμα αναφέρω ότι στην Ιταλία τα δύο τελευταία χρόνια ενώ τομείς βιομηχανίας αυτοκινήτου έπεσαν σε τραγική κρίση, τομείς όπως το ντιζάιν, η μόδα, ήταν κερδοφόροι και πρόσφεραν αντίβαρο ισορροπίας στην ταλαιπωρημένη χώρα.
Ανάλογα γίνεται και στη Γαλλία. Κάπως έτσι μπορεί να γίνει και στην Ελλάδα. Έχουμε ταυτίσει τον Πολιτισμό σε μια αρχαιολαγνεία. Και ενδιαφερόμαστε μόνο για κινήσεις τουρισμού σε αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία. Έτσι αφήνουμε την σύγχρονη παραγωγή. Αφήνουμε τον δημιουργικό διάλογο παρελθόντος παρόντος. Ο Πολιτισμός είναι αναξιοποίητο κεφάλαιο γιατί είναι αναξιοποίητοι ως τώρα οι δημιουργικοί καλλιτέχνες που είναι το πραγματικό κεφάλαιο του Πολιτισμού. Όσο πιο γρήγορα το καταλάβουμε τόσο καλύτερα θα είναι για την χώρα μας.
Δημοσθένης Δαββέτας
