Ο συγγραφέας Δημοσθένης Δαββέτας ήταν καλεσμένος του Σωτήρη Πολύζου στην εκπομπή της TRT “Κεντρική Ελλάδα Καλησπέρα” την Δευτέρα 17 Ιανουαρίου 2022
Η συλλογική Ηθική κι η οικονομική Ανάπτυξη. (Ελεύθερος Τύπος 20.01.2022)
Η συλλογική Ηθική κι η οικονομική Ανάπτυξη.
Ακούμε γύρω μας συνέχεια ότι δεν υπάρχει οικονομική ανάπτυξη γιατί δεν υπάρχουν αρκετές επενδύσεις , υπάρχει λίγη εργασία και βέβαια υπάρχει κι ελλειψη τεχνολογικής καινοτομίας. Συμφωνούμε όλοι ότι εναι σωστές τέτοιες θέσεις. Φτανει όμως αυτή η ανάλυση για να δείξει το βάθος του προβλήματος; Φτάνουν οι αποφάσεις επιχειρηματιών κι επιχειρήσεων, νοικοκυριών, αλλά και δημοσίων φορέων , δίχως να γίνει λόγος για ποιότητα των θεσμών , επίπεδο εμπιστοσύνης, συμμετοχική διάθεση, πολιτισμικές αξίες , ώστε να μπει σε ρυθμό ανάπτυξης μια χώρα ; Γιατί η καρδιά μιας αναπτυξιακής πορείας ενος εθνους είναι κυρίως η ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΗΘΙΚΗ.
Μεγάλοι οικονομολόγοι όπως μεταξύ άλλων οι Εντμουντ Φελπς, Σερζ-Κριστόφ Κολμ, εδώ και πολλά χρόνια επιμένουν στην μεγάλη αξια της Συλλογικής Ηθικής , στην δυναμική της Ανάπτυξης. Πως μπορεί να γίνει αυτό ;
Η ανάπτυξη είναι ένα φαινόμενο όπου το κεφάλαιο , η ποιότητα εργασίας κι η τεχνική πρόοδος δείχνουν τ’αποτελεσματα τους μακροπρόθεσμα. Γιατί είναι προϊόν συμπεριφοράς των οικονομικών πρωταγωνιστών σε μεγάλες χρονικες περιόδους . Η ανάπτυξη είναι προϊόν συνεργασίας γενεών . Στην γενική λειτουργία της οικονομίας υπάρχουν στιγμές όπου απέναντι σε μεγάλα σοκ ( κρίση τραπεζών , χρηματιστηρίου η πιστωτική κρίση υγιεινομικη κριση ) οι πολιτες αδυνατούν να πάρουν σωστές αποφάσεις λόγω ελλείψεων ισορροπίας μεταξύ των ανωτέρω προαναφερθέντων παραγόντων ( κεφάλαιο , ποιότητα εργασίας , τεχνική πρόοδος). Η ισορροπία μπορεί να επιτευχθεί μόνο αν υπάρχει η ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΗΘΙΚΗ. Είναι αυτή η τελευταία που μπορεί να λειτουργήσει ως “διαιτητής” ώστε οι κοινές αξίες να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση της κρίσης. Δεν πρέπει να παγιδευτεί μια χώρα στην λογική ότι μόνο η ιδιωτική “τρελλα” μπορεί να λειτουργήσει στην οικονομία των αγορών . Λαθος μεγάλο! Μαζί με την ιδιωτική πρωτοβουλια η συλλογική ηθική συντελεί καθοριστικά στην οικονομική Ανάπτυξη . Άλλωστε αυτό επιβεβαιώνεται κι από τις στατιστικές διαφθοράς που υπάρχουν σε διαφορετικές χώρες . Όπου υπάρχει μεγάλη διαφθορά η ανάπτυξη όλο και μικραίνει . Αντιθετως όπου υπάρχει μικρότερη διαφθορά υπάρχει και μεγαλύτερη ανάπτυξη. Κοντολογίς, το Ηθικό κεφάλαιο μιας χώρας είναι αναλόγως καθοριστικό όπως και οι επενδύσεις , η ποιότητα της εργασίας κι η τεχνική πρόοδος . Και τα τέσσερα από κοινού μπορούν να γίνουν η βάση της οικονομικής ανάπτυξης ενός έθνους. Πρόσφατα σε μια στατιστική ο Γαλλος οικονομολογος Ζαν -Φιλιπ Βανσεν έδειξε ότι μια μείωση της τάξεως του 20% του Ηθικού κεφαλαίου στην Γαλλια, τα τελευταία είκοσι χρόνια , συνέβαλε στην κατά 0,45% μείωση του ποσοστού ανάπτυξης τις τελευταίες δεκαετίες στην Γαλλία. Απ’ολα τα προειπωθεντα λοιπόν γίνεται κατανοητό ότι η ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΗΘΙΚΗ και πτώση η παρακμή των πολιτισμικών αξιών , στοιχίζει ακριβά στην ανάπτυξη . Εδώ όμως να τονίσω το εξής : δεν πρέπει να γίνεται σύγχυση αυτού που ονομάζω εδώ Συλλογική ηθική με ηθικό “πληθωρισμό” η νομική ηθικολογία . Γιατί τότε χάνεται η ικανότητα των ατόμων να λειτουργήσουν συνειδητά μέσα στην συλλογικότητα και να συμβάλλουν στην παραγωγή ενός ήθους , ικανού να βοηθήσει καθοριστικά στην ταυτότητα του πολίτη και κατ’επεκταση στην συλλογική συνείδηση αποφάσεων που προέρχονται με βάση τις κοινά διαμορφωμένες αξίες κι όχι τις εκ των άνω ξένες προς την κοινή ηθική των πολιτών αποφάσεις. Προς αυτή την πορεία πρέπει να πορευτούμε για να έχουμε μακροχρόνια σταθερή ευημερία κι ανάπτυξη , συλλογική οικονομική και κοινωνική ευδαιμονία για να χρησιμοποιήσω τις έννοιες του Αριστοτελη.
Δημοσθένης Δαββετας
Καθηγητης φιλοσοφίας της τέχνης , ποιητής, εικαστικός., γεωπολιτιστικος αναλυτής.
Συνεντευξη στην εφημεριδα Παραπολιτικα 22.01.2022
Η σημερινή μου συνεντευξη στην εφημεριδα Παραπολιτικα για τις ελληνικες ριζες του Μ. Ναπολεοντα. ( εκδοσεις ΚΑΚΤΟΣ). My today interview in the Greek newspaper parapolitika. #ddavvetasnapoleonthegreat. #ddavvetas.
Ζαν Μισελ Μπασκια. ( Jean Michel basquiat).Τεχνη και ζωη εκτός ορίων. (Ελεύθερος Τύπος 22.01.2022)
Ζαν Μισελ Μπασκια. ( Jean Michel basquiat).Τεχνη και ζωη εκτός ορίων.
Με αφορμή την έκδοση στα Ελληνικά του βιβλίου μου “Διαλογοι” στις εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ ( συζητήσεις μου με κορυφαίους παγκοσμίως καλλιτέχνες όπως Μποις-beuys, Γουορχωλ, Μπασκια ,Αμπραμοβιτς κλπ) δημοσιεύω αυτο το άρθρο για την ζωή ,το έργο και την γνωριμία μου με τον μεγάλο ζωγράφο Ζαν Μισελ Μπασκια.
Βρισκόμουν κάποια μέρα του 1984 με τον Αντυ Γουορχωλ στο γραφείο του στο ιστορικό μέρος Factory (ήταν εκεί που ο Γουορχωλ εργαζόταν, τυπωνε το περιοδικό του Interwiew, εμφάνιζε τις φωτογραφίες του, ζωγράφιζε κλπ) μετά το τέλος της συζήτησης μας . Ο διάλογος μας θα δημοσιευόταν στην γαλλική εφημερίδα Liberation, όπου κι εκείνον τον καιρό εργαζόμουν ως αρθρογράφος. Σε μια στιγμή χαλαρή μετά το τέλος της μαγνητοφωνησης κι ενώ ο Αντυ με ρωτούσε για το ποιους έβλεπα και συναντούσα στην Νεα Υόρκη , μου είπε με έμφαση: “θα έπρεπε να γνωρίσεις τον Ζαν Μισελ Μπασκια. Είναι σπουδαίος καλλιτέχνης απο τους καλύτερους της γενιάς του . Κι είναι ποιητης-ζωγραφος όπως κι εσύ. Είχα Βεβαιως ήδη ακούσει το όνομα του μιας και υπήρχε στην πρώτη γραμμή τότε της δημοσιότητας που είχε δοθεί απο τα μέσα μαζικής ενημέρωσης παγκοσμίως για το διεθνές φαινόμενο των νέων τάσεων τότε στην ζωγραφική : μεταξύ άλλων οι Νεοι εξπρεσσιονιστες και οι Νεοι Αγριοι σε Γερμανία, Ελβετία, Αμερική, η Τρανσαβανγκουαρντια (transavantguardia) στην Ιταλία, η figuration libre -ελευθερη παραστατικότητα στην Γαλλία, οι graffiti καλλιτέχνες στις ΗΠΑ κλπ. Συνεπώς μ’ενδιεφερε πολύ να συναντήσω τον Μπασκια . Το ραντεβού μας το έκλεισε ο ίδιος ο Αντυ Γουορχωλ ο οποίος και μου έδωσε επίσης το τηλέφωνο του. Θα βρισκόμασταν την επόμενη μέρα το μεσημέρι στο γνωστό Νεουορκεζικο Μπαρ με το όνομα st. Jones. Όπως κι έγινε.
Ήμουνα στην ώρα μου κι ο Ζαν Μισελ ήρθε με κάποια μικρή καθυστέρηση. Από την πρώτη στιγμή που έφτασε κατάλαβα οτι βρισκόταν λίγο “αλλου” και λόγω του καλλιτεχνικού του ταμπεραμέντου και λόγω της χρήσης ναρκωτικών ουσιών που ήταν γνωστό σε όλους οτι έκανε.
Όμως είχε ευγένεια και καλή διάθεση , στοιχεία που διευκόλυναν την γνωριμία μας . Φαινόταν όμως ξεκάθαρα και η εκρηκτικότητα στον χαρακτήρα του. Μετά από μία ώρα περίπου συζήτησης γύρω από τα ενδιαφέροντα μας και τις επίμονες ερωτήσεις του για την ποίηση μου, κανονίσαμε να τον επισκεφτώ λίγη ώρα αργότερα στο εργαστήριο του στο Μανχάταν. Πήγα εκεί και βρέθηκα σ’ενα μεγάλο χώρο με πίνακες του διαφόρων μεγεθών. Άλλοι ήταν σε τάξη κι άλλοι βρισκόντουσαν δεξιά κι αριστερά σκορπισμένοι κι ακατάστατοι . Επίσης έβλεπα δολλάρια παντού σε βιβλιοθήκη ,σε βιβλία ,στο τραπέζι, πολλά χρήματα διασκορπισμένα που φανέρωναν την ανοργάνωτη σχέση του καλλιτέχνη με τα λεφτά . Εντύπωση βέβαια μου έκανε το οτι ο Μπασκια δεν ζωγράφιζε μόνο σε πίνακες αλλά παντού σ’οποια επιφάνεια ήθελε. Όπως και συνέβη εκείνες τις στιγμές μπροστά μου.Την ώρα που πήγα στο εργαστήριο του ζωγράφιζε.Κάποια στιγμή κι ενώ ταυτόχρονα μου μιλούσε, το έργο είχε ανάγκη συνέχειας αλλά οι διαστάσεις του τελαρου δεν έφταναν. Παίρνει τότε ξαφνικά ενστκτωδως μια μισοχαλασμενη καρέκλα που είχε δίπλα του,την σπάζει, την βάζει δίπλα στον πίνακα κολλώντας την κι άρχισε να ζωγραφίζει πάνω στο επιπλέον υλικό σώμα που πρόσθεσε στον καμβά συνεχίζοντας το έργο πουχε ξεκινήσει. Έτσι δημιουργήθηκε ενας μεγάλος ανισόπεδος ανάγλυφος πίνακας απο τους τόσους πουχει φτιάξει ο Ζαν Μισελ. Τα υπόλοιπα χρόνια ως τον θάνατο του βλεπόμασταν συχνά ,καθότι αναπτύχθηκε διάλογος και φιλία ανάμεσα μας. Ο Μπασκια ,όπως τον παρατηρούσα καλά, δεν είχε ορια στην ζωγραφική του έκφραση. Κάθε υλική γύρω του επιφάνεια η αντικείμενο μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στην εικαστική του έκφραση. Αυτή η αίσθηση του ” διχως ορια” δεν ήταν μόνο στην Τέχνη του. Ήταν και στην ζωή του. Από μικρό παιδί έδειξε αυτον τον “διχως ορια” χαρακτήρα του. Γεννήθηκε στις 22 Δεκεμβρίου του 1960 στο Μπρούκλιν της Νεας Υόρκης από Πορτορικανο πατέρα και Αιτινη μητέρα. Η σχέση των γονιών του ήταν πολύ άσχημη κι εκρηκτική. Ο μικρός Ζαν Μισελ δεν άντεχε την ένταση και κλεινοταν για ώρες μόνος του στο δωμάτιο του. Η μητέρα του τον πήγαινε από μικρό στα μουσεία κι ο ίδιος έτσι είχε πολλές καλλιτεχνικές παραστάσεις. Σε ηλικία οκτώ ετών είχε ατύχημα: ενα αυτοκίνητο τον χτύπησε καθώς έπαιζε μπάσκετ. Στο νοσοκομείο κατά την διάρκεια της νοσηλείας του,η μητέρα του του έφερε να διαβάζει το βιβλιο” Ανατομία του Γκρεει”. Ο κίνδυνος θανάτου που τον είχε γεμίσει το σκληρό ατύχημα του, σε συνδυασμό με τα σχέδια του βιβλίου και τα χρώματα της ανθρώπινης ανατομίας, τον επηρέασαν σημαντικά και αργότερα στην ζωγραφική του θα εμφανιστούν ανθρώπινα σώματα και το γνωστό κρανίο που όλοι βλέπουμε συχνά στους πίνακες του. Κάπως έτσι έβλεπε τον εαυτό του που παραλίγο να σκοτωθεί από το ατύχημα.
Δεν ήταν όμως μόνο αυτό που του καθόρισε την εικαστική του γλώσσα. Ήταν επίσης το διαζύγιο των, επι Χρόνια σ’ενταση ,γονιών του. Αυτοί χώρισαν την ίδια χρονιά που τον χτύπησε το αυτοκίνητο. Ενώ όμως ο πατέρας του με τον οποίο ο Μπασκια ζούσε μαζί βίωνε μάλλον κανονικά τον χωρισμό με την γυναίκα δεν συνέβη το ίδιο με αυτήν. Εξαντλημένη και ψυχικά ταραγμένη απο το γεγονός, νοσηλεύτηκε γι’αρκετο διάστημα σε ψυχιατρική κλινική. Η εικόνα της μητέρας του σε αυτην την κατάσταση επηρέασε δυσάρεστα τον Ζαν Μισελ . Κι άρχισε ν’αλλάζει τακτικά σχολεία . Ενώ τα μαθήματα δεν τον βοηθούσαν ν’ακολουθησει τις καλλιτεχνικές του ανάγκες. Η αντι-σχολικη συμπεριφορά του τον έφερε όμως σε ρήξη με τον πατέρα του. Και πιο συγκεκριμένα, όταν ένα χρόνο πριν αποφοιτήσει αποφάσισε να εγκαταλείψει το σχολείο, ο γονιός του τον έδιωξε από το σπίτι. Έτσι ο Ζαν Μισελ Μπασκια άρχισε να ζει περιπλανώμενος δεξιά κι αριστερά πέφτοντας στα ναρκωτικά. Παράλληλα όμως, η δίψα του για καλλιτεχνική έκφραση ,τον οδήγησε την τριετία 1977-1980 μαζί με τον φίλο του Αλ Ντιαζ, στην γέννηση του πρώτου του δημιουργικού πρότζεκτ: υπογράφοντας με τα αρχικά SAMO ,άρχισαν ,χρησιμοποιώντας την τεχνικη των γκραφιτι ,να γράφουν στους τοίχους των κτιρίων της Νέας Υόρκης, περίεργες, κρυπτικες, αινιγματικες φράσεις που προκαλούσαν το ενδιαφέρον στους περαστικούς. Τότε ήταν που τον ανακάλυψε ο Ντιέγκο Κορτεζ ,ο γνωστός κριτικός Τέχνης και του πρότεινε να συμμετάσχει σε μια συλλογική έκθεση που οργάνωνε, μόνος όμως μιας και είχε πάψει η συνεργασία με τον φίλο του. Όμως ο Μπασκια αρνήθηκε κι ο Κορτεζ χρησιμοποίησε ένα άλλο δόλωμα. Του υποσχέθηκε να τον γνωρίσει στον Αντυ Γουορχωλ. Αυτή η πρόταση λειτούργησε κι ο Ζαν Μισελ συνάντησε τον Αντυ το 1983 σ’ενα εστιατόριο. Η γνωριμία τους υπήρξε αμέσως θετική και συνδέθηκαν με φιλία αλλά και διάθεση συνεργασίας. Συνεργάστηκαν πιο συγκεκριμένα σε δύο κοινα πρότζεκτς. Το ένα το 1985 σε έκθεση με κοινά τους έργα και με τον τίτλο ” paintings “. Το άλλο επίσης με ζωγραφικά έργα τον ίδιο χρόνο προσθέτοντας όμως στους κοινούς τους πίνακες κι έναν τρίτο καλλιτέχνη ,τον Φραντσέσκο Κλεμέντε. Οι κριτικές γι’αυτές τις συνεργασίες ήταν αρνητικές και κατηγορήθηκε ο Γουορχωλ οτι παίρνει την φρεσκάδα του Μπασκια για να επανέλθει ο ίδιος στο εικαστικό προσκήνιο. Η σχέση τους μάλιστα επηρεάστηκε σε σημείο ν’απομακρυνθούν για ένα διάστημα μεταξύ τους. Ανεξάρτητα όμως από αυτό αν δεν υπήρχε ο Αντυ είναι βέβαιο οτι θαταν διαφορετική η πορεία του Ζαν Μισελ, ο οποίος και χάρις στον Γουορχωλ γνώρισε πολύ κόσμο και μπήκε στην μεγάλη οικογένεια της Τέχνης. Η “εκτός οριων” τάση του για ζωή και ζωγραφική έδωσε ασυνήθιστες εικόνες. Θυμάμαι μια βραδυά στην περίφημη studio 54 που διασκεδάζαμε μαζί με τον Γουορχωλ κι αυτόν, οτι ο Αντυ κάποια στιγμή τον αναζήτησε. Τον έψαξα και τον βρήκα σε μια γωνία μαστουρωμενο απο ναρκωτικά. Ανάλογες ακρότητες ,αλλά στην περίπτωση αυτή δημιουργικές υπήρξαν και στο έργο του. Οι πίνακες του ήταν μονίμως ανοιχτοί “τοιχοι”, ανοιχτές επιφάνειες όπου ο Μπασκια ,ζωγράφιζε “γκραφιτι”, δηλαδή με σπρευ, με πινέλο ,με αιχμηρά αντικείμενα ,ενώ ανα πάσα στιγμή προσέθετε στα έργα του κολλάζ, μεγάλωνε τον ζωγραφικο χώρο με μέρη από σπασμένα τραπέζια, η καρέκλες, η καθρέφτες η αλλα, έγραφε φράσεις με ονόματα ιστορίας η πολιτισμών από όλο τον κόσμο, κι ειδικά από την Αφρική στην οποία για διετία ταξίδεψε ψάχνοντας τις ρίζες του ,τις οποίες όμως δήλωσε τελικά οτι τις βρήκε στην Νέα Υόρκη. Στις αρχές της δεκαετίας του ’80 Ειχε ερωτική σχέση με την Μαντόνα που ήταν κι μούσα του. Ενώ λάτρευε την μουσική. Κι είχε δημιουργήσει το 1979 μαζί με τον μουσικό Μαικ Χολμαν την ροκ μπαντα ” gray”. Όπως μου έλεγε συχνά στο Παρίσι πουχε έρθει για την έκθεση του στην γκαλερί Λαμπερ, ζωγράφιζε όπως ο Τζιμη Χεντριξ έπαιζε με την κιθάρα του . Δηλαδή εκτός ορίων. Ζούσε και ζωγράφιζε εκτός ορίων. Ήταν αυτός που ανάγκασε τους κριτικούς Τέχνης να θεωρήσουν τα γκράφιτι μορφή σύγχρονης Τέχνης και να τα εισάγουν στην εικαστική γλώσσα ως μέρος πλέον της ιστορίας της Τέχνης. Ο ξαφνικός θάνατος του Αντυ Γουορχωλ συγκλόνισε τον Μπασκια και τον βύθισε σε μεγάλη θλίψη. Η χρήση των ναρκωτικών εντάθηκε. Ειδικά αυτή της ηρωίνης ,που εκτεταμένα έκανε απο τα μέσα της δεκαετίας του’80 ,τον τσάκισε κι ανέκοψε τις όποιες φιλότιμες ομολογουμένως προσπάθειες του να απεξαρτηθεί. Έτσι στις 12 Αυγούστου του 1988 μόλις στα 27 του βρέθηκε νεκρός από υπερβολική δόση στο στούντιο του στο Μανχάταν. Έσβησε ο πρώτος μεγάλος Αψροαμερικανος ζωγράφος, αυτός που άφησε πολλά έργα πίσω του και που όσο περνά ο καιρός αυτά αποκτούν τεράστια οικονομική και πολιτιστική αξία. Έιμαι ιδιαίτερα περήφανος για την φιλία μας και για το οτι ήταν σ’εμενα που απευθύνθηκε για να γράψω το πρώτο κείμενο για την δουλειά του στο art forum το 1984 . Όπως επίσης σ’εμενα έδωσε την πρώτη και μοναδική του συνέντευξη στην Γαλλία.
Γεια σου Ζαν Μισέλ. Είμαι βέβαιος οτι και στον ουρανό θα ζεις με την φρενίτιδα του “εκτος οριων” που σ’ολα ο,τι έκανες και ζούσες ,τα διαπερνούσε.
Δημοσθένης Δαββετας Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης ,ποιητής, εικαστικός, γεωπολιτιστικος αναλυτής.
Στον Ειρηνικό μαίνεται ο νέος πόλεμος. (Ελεύθερος Τύπος 27.01.2022)
Στον Ειρηνικό μαίνεται ο νέος πόλεμος.
Στον 20ο αιώνα η γεωπολιτική μάχη έγινε με κέντρο τον Ατλαντικό Ωκεανό. Απ’οτι φαίνεται ο γεωπολιτικός πόλεμος στον 21ο αιώνα θαχει κέντρο τον Ειρηνικό Ωκεανό. Είναι προς τα εκεί που χτυπά πλέον η καρδιά του παγκόσμιου καπιταλισμού και της γεωπολιτικής αναμέτρησης. Το μισό περίπου του παγκόσμιου πληθυσμού βρίσκεται εκεί . Επίσης εκεί κινείται το 60% της παγκόσμιας παραγωγής. Και να μην ξεχνάμε τις εντάσεις για την θαλάσσια κυριαρχία στην Νότια Κίνα αλλά και το πυρηνικό προγραμμα της Βόρειας Κορέας . Η άγρια αντιπαλότητα ΗΠΑ -Κινας οδήγησε τις 21 χώρες του APEC πριν δυο χρονια σε μια κοινή δήλωση που μιλά για αδιέξοδο λόγω αυτής της διαμάχης.
Όπως μετά τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο είχαμε τον ψυχρό πόλεμο Ρωσσιας-Αμερικής , έτσι και τώρα έχουμε έναν νέο ψυχρό πόλεμο Αμερικής-Κίνας για τον έλεγχο του Ειρηνικού . Ο πόλεμος είναι ολοκληρωτικός . Κι αφορά το εμπόριο( εξαγωγές -εισαγωγές με φορολογικά μέτρα), τις καινοτομίες στην Τεχνολογια ( με την επιθυμία των ΗΠΑ να οδηγήσουν σ’αποτυχια το νέο φιλόδοξο Κινεζικο προγραμμα του “νεου δρόμου του μεταξιού “), την κυριαρχία στο διάστημα , τον κυβερνοχώρο, την τεχνητή νοημοσύνη , την στρατιωτική δύναμη που θέλει από την πλευρά της Αμερικης να προστατεύσει την ανεξαρτησία της Ταιβαν , αλλά και την προσπάθεια της αποτροπής της εξαγωγής του κινεζικού μοντέλου πολιτικού αυταρχισμού και κρατικού καπιταλισμού , που απειλεί να επηρεάσει το Πακισταν , την Σρι Λανκα, την Καμπότζη, το Λαος, την Βιρμανια η την Ταιλανδη , βασικά μέρη γύρω από την θάλασσα της Νότιας Κίνας. Η Κίνα πήρε αρχικά το προβάδισμα αυτής της πολιτικής λόγω της ξεκάθαρης στρατηγικής της: όλο και μεγαλύτερο μονοπωλιο του ΚΚ στο εσωτερικό της χώρας ( όπως κι αποδεικνύει η σχέση με το Χονγκ Κονγκ περιφρονώντας τις επίσημες συμφωνίες με το Ηνωμενο Βασίλειο) , ένα ψηφιακό σύστημα ελέγχου του πληθυσμού και επιχείρηση γοητείας των παραδοσιακών φίλων των ΗΠΑ. Κλασσικο παράδειγμα οι Φιλιππινες του Ροντριγκο Ντουτερτε , που υποδέχτηκαν διθυραμβικά τον Κινέζο πρόεδρο γιατί αυτος τους βοήθησε με 24 δις λόγω εκμετάλλευσης πετρελαίου και αερίου .
Βέβαια η Κινεζική οικονομία δεν είναι τόσο ανεπτυγμένη για ν’αντεξει αυτή την αυτοκρατορική υπερεξαπλωση. Δεν ξέρουμε αν μπορεί ν’αντεξει μια μετωπική σύγκρουση με την Αμερική.
Από την πλευρά των ΗΠΑ η συνειδητοποίηση της Κινεζικής απειλής τις οδήγησε σε μια σειρά πρώτων , μέτρων. Η αποχώρηση από το σύμφωνο των χωρών του Ειρηνικού , τα προστατευτικά μέτρα , η προσέγγιση με τον Πούτιν η ακόμη το άνοιγμα προς την Βόρεια Κορέα , ναι μεν χτυπούν την Κινα αλλά ταυτόχρονα ζημιώνουν και την παραδοσιακή σχέση τους με φίλους-κλειδιά όπως η Ιαπωνία κι η Νότια Κορέα.
Ο σημερινός πολυπολικός κόσμος κι η αποδυτικοποιηση του διεθνούς συστήματος οδηγούν στο νέο πεδίο μάχης αντίστασης της Κινεζικής κυριαρχίας : στην Ασία. Οι ΗΠΑ προσπαθούν με την σειρά τους να “κλέψουν” παραδοσιακούς φίλους της Κίνας όπως το Βιετνάμ ( σταματούν το εμπάργκο και σ’ανταλλαγμα έχουν πρόσβαση τα στρατιωτικά τους πλοία στα λιμάνια του) . Όμως το βασικό αντι-κινεζικό μέτωπο ειναι η δημιουργία ενός ασιατικού άξονα που στηρίζεται στις Ινδίες , την Ιαπωνία , την Αυστραλία ,την Νεα-Ζηλανδία , την Ινδονησίας και την Μαλαισία. Η Αμερική επενδύει μαζικά στην άμυνα για ν’αντιμετωπισει την στρατιωτική δύναμη της Κίνας. Ένας εξοπλιστικές ανταγωνισμός βρίσκεται σ’εξελιξη στον Ειρηνικό . Πίσω από την φαινομενική ηρεμία του covid 19 , οι πολεμικές μηχανές ενισχύονται .Κι οι ΗΠΑ καλό θαταν να μην ξεχνούν πως σ’αυτη την μάχη τους, η Ευρώπη είναι σύμμαχος τους . Και θαπρεπε να στηρίζονται και σ’αυτην κι όχι να την αποδυναμώνουν.
Δημοσθένης Δαββετας
Καθηγητης φιλοσοφίας της τέχνης , ποιητής , εικαστικός, γεωπολιτιστικος αναλυτής.
Στο Παρίσι με την παραγωγο τηλεοπτικων φιλμ Εμμανουελ Κενινγκ.
Σημερα Πεμπτη 27/1/22 στο cafe pierre στην πλατεια republique στο Παρισι λιγο πριν γευματισουμε. Μπροστα στο ζωγραφικο εργο που εικονιζει τον Μεγα Ναπολεοντα. Ειμαι με την παραγωγο τηλεοπτικων φιλμ Εμμανουελ Κενινγκ. Λετε αυτη η συναντηση μπροστα στον Βοναπαρτη να συμβολιζει κατι που ενδεχομενως να συμβει στο αμεσο μελλον; With the film producer Emmanuelle koenig today in Paris in the cafe pierre in front of the painting of Napoleon Bonaparte. A symbolic maybe photo.
Σορβοννη 28/1/22.
Σορβοννη σημερα.28/1/22. Το ξεκινημα των σεμιναριων μου. Μαζι με την αδεια εισοδου στην εισοδο για το μαθημα. Today starting Sorbonne seminaire. #ddavvetassorbonne. #ddavvetas.
Σάμουελ Μπέκετ. Το τέλος του Παιχνιδιού (Ελεύθερος Τύπος 29.01.2022)
Σάμουελ Μπέκετ. Το τέλος του Παιχνιδιού
Ηταν μια Παρασκευή του 1982 η 1983 ( δεν με βοηθά πάντα η παραφορτωμένη με στιγμές κι εικόνες ζωής μνήμη μου). Ήμουνα τότε μεταπτυχιακός φοιτητής στο Παρίσι. Μόλις είχα τελειώσει την προπόνηση μπάσκετ με την ομάδα του Πανεπιστημίου όπου γυμναζομουνα Τετάρτες και Παρασκευές. Ήταν στην περιοχή port royal κοντά στο μετρό port royal 10 λεπτά με τα πόδια από το Montparnasse. Μετά την προπόνηση , κουρασμένος όπως ήμουνα, συνήθιζα να κάθομαι για κάποια ώρα, είτε για καφέ ,είτε για να γευματισω ,στο ακριβώς δίπλα με το γήπεδο μπασκετ καφε-εστιατοριο ,την brassiere port royal. Διάβαζα την εφημερίδα μου και κάποια στιγμή ανασήκωσα το κεφάλι μου . Κοίταξα τυχαία προς την απέναντι του καφέ μερια ,προς την πλευρά δηλαδή,για όσους γνωρίζουν το Παρίσι, του κήπου του Λουξεμβούργου, jardin du Luxembourg . Τα μάτια μου σταμάτησαν ξαφνικά σε κάτι που μ’εντυπωσιασε από την μια, αλλά και που μ’εκανε ν’αναρωτηθω ,αν δεν είχα παραισθήσεις, απο την άλλη. Τι ήταν λοιπόν αυτο που τ’ακινητοποίησε και τα γέμισε έκπληξη; Ήταν μια ψιλολιγνη αντρική φιγούρα ,ντυμένη με απλά καθημερινά ρούχα . Ο άντρας αυτός βάδιζε στον κήπο του Λουξεμβούργου με βήμα αργο. Ευθυτενης ,ψηλός ,μια κορμοστασιά λεβέντικη ,δυνατή παρουσία αλλά διακριτική ,μιας και τον παρατήρησα να κινείται έχοντας πάντα μπροστά του ενα δέντρο λες και γύρευε τους ίσκιους η ήθελε ν’αποφύγει να εκτεθεί στην ματιά των άλλων, του πλήθους, του κόσμου. Τα μαλλιά του ήταν κοντά γύρω απο το κεφάλι και πιο μεγάλα στο πάνω μέρος . Έμοιαζε λίγο με χτένισμα λύκου . Ήταν λεπτός ,με στεγνό πρόσωπο που θύμιζε ασκητή η μοναχό. Το βλέμμα του είχε κάτι το πολύ χαρακτηριστικό. Έμοιαζε ναναι κυριολεκτικά αλλού . Δεν θαλεγα οτι ήταν ακριβώς αφηρημένος με την συνήθη έννοια της λέξης. Οχι. Ήταν περισσότερο προσηλωμένος κάπου,ίσως στις σκέψεις του, Ισως σε κάτι που σχεδιαζε, ίσως.. ίσως. Ο,τι και ναταν αυτό ,αυτός ο άντρας ,ο γύρω στα 60 του όπως έμοιαζε, ήταν απόλυτα γοητευτικός, αινιγματικός και καθόλα μυστηριώδης ,μου θύμισε κάποιον που συχνά είχα δει στον Τύπο. Η μορφή του μου ήταν τόσο οικεία. Ξαφνιάστηκα,ανασκιρτησα. Η καρδιά μου άρχισε να πάλλεται όπως ενός νέου ανθρώπου που έχει όνειρα ,οράματα, άκρατη φαντασία και βέβαια “ειδωλα”, μορφές, πρότυπα ανθρώπων στην ζωή του. Σηκώθηκα αμέσως σαν ελατήριο, σαν κάτι να με τσίμπησε και με γοργά βήματα πλησίασα αυτόν τον αινιγματικά σαγηνευτικό άντρα. Μόλις έφτασα δίπλα του δίχως την παραμικρή καθυστέρηση τον ρώτησα: “καλημερα σας και με συγχωρείτε”. Γύρισε αργά το κεφάλι του προς το μέρος μου. Συνέχισα μ’εμφανη αλλά ευγενική ανυπομονησία λες κι ήθελα να λύσω επι τόπου κάποιο μυστήριο που μου είχε καταλάβει το μυαλό.” Είστε ο Σάμουελ Μπέκετ;”
Όπως με κοιτούσε πλέον ,είχα την εντύπωση οτι έβλεπα μπροστά μου έναν λύκο να με κοιτά. Το βλέμμα του είχε κάτι το διαπεραστικό ,όπως ο ήρωας του βιβλίου του Χέρμαν Εσσε ο ” λύκος της στεπας” ,όπως έφτιαξα με την φαντασία μου μια μορφή διαβάζοντας το. Με κοιτούσε σαν να έλεγε ,ποιός μ’ενοχλει και με αποσπά απο την απόλυτη προσήλωση που βρίσκομαι ; Ποιός είναι αυτός ο θρασύς νέος που θέλει να μάθει το όνομα μου την στιγμή που εγώ σε όλη μου την ζωή επλαθα λογοτεχνικούς χαρακτήρες και πρόσωπα δίχως όνομα; Και μου απάντησε ρωτώντας με :” εσείς ποιός είστε; Πως σας λένε;” με την ανάλογη δυσπιστία που ακολουθεί την αρχική έκπληξη σε ανθρώπους που ζουν μέσα στην διακριτικότητα. Του απάντησα αμέσως:” Με λένε Δημοσθένη Δαββετα κι είμαι φοιτητής εδώ στο Παρισι”. ” Και βέβαια είσαι Έλληνας με τέτοιο ονομα” μου είπε γλυκαινοντας κάπως την αποστασιωποιημενη του εξ’αρχης έκφραση. Και συνέχισε:” Τι εκπληκτικό όνομα. Βάζεις πάντα μικρές πέτρες στο στόμα σου για να μην κολλάει η γλώσσα σου;”. ( Εννοούσε τον ρήτορα Δημοσθένη που έβαζε πέτρες στο στόμα του για να διορθώσει την προβληματική ομιλ6ια του) . Και στην συνέχεια:” Ναι είμαι ο Σάμουελ Μπεκετ”.
Δύσκολο να βάλω στις λέξεις την τεράστια συγκίνηση μου. Ο συγγραφέας που με επηρέασε καθοριστικά, ειδικά στα πρώτα μου λογοτεχνικά κείμενα ,ήταν μπροστά μου, αγέρωχος, ήρεμα περήφανος ,μυστηριώδης ,όπως ένας αετός. Είχα χάσει τα λόγια μου. Ενώ ήθελα να τον ρωτήσω τόσα πράγματα είχε μαγγώσει η γλώσσα μου. Μου την έλυσε όμως αυτός. Περπατώντας μαζί μου ως το Montparnasse, με ρώτησε διάφορα για μένα,για τις σπουδές μου και τα λογοτεχνικά μου ενδιαφέροντα. Απχαιρετιστηκαμε ευγενικά. Τον ξαναείδα μια ακόμη φορά στο κτίριο των εκδόσεων που δημοσίευε τα έργα του , τις editions minute, στο Παρίσι. Πάντα λιγομιλητος κι ευγενικός. Δεν επέμεινα να τον ξαναδώ . Δεν ήθελα να τον ενοχλήσω στο πνευματικό “αλλου”που μονίμως βρισκόταν. Η συνάντηση όμως μαζί του με βοήθησε πολύ να καταλάβω καλύτερα την ζωή και το έργο του.
Γεννήθηκε στις 13 Απριλίου του 1906 στο Φοξροκ ενα προάστιο του Δουβλίνου. Ο πατέρας του ήταν ο Ουιλιαμ Μπεκετ, γαλλικής καταγωγής, που εργαζ6οταν ως επόπτης τεχνικών έργων. Η μητέρα η Μαρια Ροου ήταν νοσοκόμα. Αν και μεγάλωσε σε προτεσταντικο περιβάλλον εν τούτοις δεν έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την θρησκεία. Από το 1923 ως το 1927 σπούδασε γαλλικά,ιταλικά κι Αγγλικά στο Τρινιτι Κολετζ του Δουβλίνου ,ενώ για ένα μικρό χρονικό διάστημα δίδαξε στο σχολειο Campbell College του Μπελφαστ. Το 1928 μετακομίζει στο Παρίσι όπου και διδάσκει στην Ecole normale superieure. Δεν έτρεφε ιδιαίτερη εκτίμηση για την διδασκαλία στα πανεπιστήμια και τους εκεί διδάσκοντες που τους έβρισκε οτι είχαν υπαλληλική κι οχι δημιουργικά εκπαιδευτική συμπεριφορά. Κάτι που έγραψε και δημόσια. .
Στο Παρίσι γνωρίστηκε με τον θρυλικό συγγραφέα ,τον δημιουργό του ” Οδυσσεα” και του “Φινεγκανς Γουεικ”, τον πατέρα της νεωτερικής γραφής, τον επίσης Ιρλανδό Τζέημς Τζοις. Η γνωριμία αυτή υπήρξε καθοριστική για τον Μπέκετ. Ο Τζοις του έμαθε πολλά κι ήθελε μάλιστα να του δώσει για γυναίκα του την κόρη του. Αυτό όμως το σχέδιο δεν λειτούργησε. Το 1937 συνέβη ενα βίαιο γεγονός που παραλίγο να αφαιρέσει την ζωή στον Σάμουελ Μπέκετ. Ενας κλοσαρ του ζήτησε επίμονα χρήματα κι όταν ο Μπέκετ αρνήθηκε να του δώσει, εκείνος τον μαχαίρωσε. Τον περιμάζεψε σε άθλια κατάσταση η πιανιστρια Σουζαν-Ντεσεβο Ντιμενιλ ,την οποία και παντρεύτηκε το 1961, ύστερα από μακροχρόνια σχέση . Εκείνη την περίοδο έγραψε δοκίμια μεταξύ άλλων για τον Τζοις και τον Προυστ. Μεταξύ 1946 και 1949 έγραψε σπουδαία έργα όπως τα ” Molloy”,” Malone meurt”, “L’innommable”, όπως και το θεατρικό του έργο που τον
έκανε αμέσως διάσημο παγκοσμίως το “En attendant Godot”( περιμένοντας τον Γκοντο , παράφραση της λέξης God -θεος απο τ’αγγλικα). Από τα έργα αυτά φάνηκε η λογοτεχνική του και φιλοσοφική του πορεία. Μια διάθεση τραγικού και κωμικού ταυτόχρονα. Οι συγγραφικοι του ήρωες είναι λίγο πολύ όπως ο ίδιος. Δηλαδή κάπου στο” αναμεσα”. Ίσως ανάμεσα σ’ουρανό και γη, ίσως ανάμεσα στο” πηγαίνω και δεν προχωράω”,στο “περιμένω κάτι που δεν ξέρω τι είναι ,που” έρχεται αλλά δεν φτάνει”,”που μεταβαίνω δίχως να κινούμαι”. Πάντα στο “αναμεσα” ο Μπέκετ, και στο έργο του και στην ζωή του.
Έζησε μεταξύ Ιρλανδίας και Γαλλίας, ενώ στον πόλεμο εναντίον των ναζι συμμετείχε στην Γαλλική αντίσταση δουλεύοντας ως αγγελιοφόρος, κινδυνεύοντας μάλιστα αρκετές φορές να συλληφθεί από την Γκεστάπο. Πιο συγκεκριμένα δε, τον Αύγουστο του 1942 η μονάδα του προδόθηκε και γλίτωσε μόλις μαζί με την γυναίκα του Σουζαν την σύλληψη. Συνέχισε όμως να βοηθά με κάθε μέσο την αντίσταση . Γι’αυτο και τιμήθηκε με το μετάλλιο αντίστασης και τον σταυρό του πολέμου από την γαλλική κυβέρνηση.
Ζώντας μονίμως στο” αναμεσα” δημιούργησε ένα έργο όπου μεταφυσική και πραγματικότητα είναι οι δύο όψεις του ίδιου πράγματος,δηλαδη της καθημερινότητας. Στα έργα του σημασία έχει το ταξίδι κι όχι ο προορισμός. Μια αντίληψη ολοτικα μοντέρνα . Στα λογοτεχνικά του έργα οι ήρωες βρίσκονται σε μια διαρκή αδρανή δράση, μια τραγελαφική κατάσταση , με μαύρο χιούμορ, σε πορεία για να φτάσουν στο πουθενά. Αντιμετωπίζουν την ζωή με μια διάθεση παιχνιδιού. Ενα παιχνίδι των ανθρώπων και του Κόσμου ταυτόχρονα. Ενα παιχνίδι όπου οι ηρωες-παιχτες του παίζουν εκπλησσομενοι από όλα και ταυτόχρονα εκπλήσσουν με την στα6ση τους λες κι είναι οι ίδιοι στο περιθώριο του παιχνιδιού,λες και το παιχνίδι εχει αυτοοριστει με δικούς του κανόνες κι οχι τους δικους τους. Οι ηρωες-παιχτες στα έργα του Μπέκετ παίζουν αλλά δεν περιμένουν τίποτα κι είναι βαθιά ανθρώπινοι ,διότι αυτή η κατάσταση, τους οδηγεί να ζήσουν ως τα βάθη της ύπαρξης τους το παράλογο της ,να ταξιδέψουν σ’ολα τα μήκη και πλάτη του εαυτού τους. Ενα ταξίδι όπου εμπλέκονται το φανταστικό και το πραγματικό, ενα ταξίδι το οποίο δεν έχει τέλος.
Ο Σάμουελ Μπέκετ αντιμετώπισε την ζωή και το έργο του με αυτήν την απόσταση που δίνει στον κόσμο και στα πράγματα αυτό το χαρακτηριστικό του “αναμεσα”. Με μια κωμικοτραγικοτητα τόσο αληθινή. Είχε αφιερωθεί ολοκληρωτικά στην Τέχνη του ,ήταν πολύ λίγο κοινωνικός και σπάνια έδινε συνεντεύξεις. Όταν του ανακοινώθηκε η βράβευση του με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας στις 23 Οκτωβρίου του 1969 ,βρισκόταν στην Τυνησία για διακοπές. Μόλις άκουσε για την βράβευση του το μόνο σχόλιο που έκανε ήταν :”Τι καταστροφη”. Δυο μήνες αργότερα αρνήθηκε να ταξιδέψει στην Στοκχόλμη γιατί δεν ήθελε να κάνει την δημόσια ομιλία του που είναι απαραίτητο στοιχείο της απονομής των Νόμπελ. Τα χρήματα του βραβείου τα διένειμε σε καλλιτέχνες, ερευνητές και τυπογραφους. Το 1989 πέθανε στο Παρίσι η 88 χρονη σύζυγος του που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ζωή και το έργο του. Ο Σάμουελ Μπέκετ πέθανε στις 22 Δεκεμβρίου του ίδιου χρόνου πέντε μήνες μετά την σύζυγο του. Ηταν “το τελος του παιχνιδιου” για να χρησιμοποιήσω εναν τίτλο από ένα διάσημο θεατρικό του έργο. Αξιομνημόνευτη η φράση του:” σαφές τελικά σε εμένα πως το σκοτάδι που πάντα πάλευα να νικήσω είναι στην πραγματικότητα ο καλύτερος μου συμμαχος”.
Δημοσθένης Δαββετας Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης ,ποιητής, εικαστικός, γεωπολιτιστικος αναλυτής.
Μαρίνα Αμπραμοβιτς. Η καλλιτέχνης είναι παρών. (Ελεύθερος Τύπος 08.01.2022)
Μαρίνα Αμπραμοβιτς. Η καλλιτέχνης είναι παρών.
Ήταν τέλος δεκαετίας του ’80 όταν η καλη τότε φιλη Adelina Von Furstemberg , ,διευθύντρια του μουσείου σύγχρονης Τέχνης της πόλης Γκρενομπλ στην Γαλλία, με κάλεσε για μία διάλεξη. Ήμουν πάντα τότε αρθρογράφος στην Εφημερίδα Liberation ,αλλά και ταυτόχρονα έγραφα εισαγωγικά κείμενα σε καταλόγους κάποιων μουσείων για σημαντικούς καλλιτέχνες όπως ,μεταξύ άλλων τους Beuys, Baselitz, Kiefer, Twombly, Cragg κλπ. Το θέμα της διάλεξης μου ήταν οι Περφορμανς του Joseph Beuys. Και πραγματοποιήθηκε στον χώρο των διαλέξεων που διέθετε το μουσείο. Ανάμεσα στους θεατές καθόταν και μια ωραία γυναίκα καλλιτέχνης, όχι ακόμα τόσο διάσημη όσο είναι τώρα, αλλά που είχε ήδη αρχίσει να προκαλεί το ενδιαφέρον γύρω της. Μου την σύστησε αμέσως μετά την διάλεξη η Adelina. . “Η Μαρίνα Αμπραμοβιτς ” μου είπε ,συμπληρώνοντας ” θαπρεπε να γνωριστείτε εσείς οι δυο”. Έτσι ήταν η πρώτη επαφή μου με την Μαρίνα . Στο μεταξύ από ένα πάντα μοιραίο παιχνίδι της ζωής 10 μέρες πρίν είχαμε συμμετάσχει κι οι δύο μας ,δίχως βέβαια να έχουμε προσωπικά γνωριστεί, σ’ενα φεστιβάλ Τεχνών στο Μουσείο της Βέρνης στην Ελβετία. Αυτή είχε πραγματοποιήσει μια από τις γνωστές πλέον διεθνως περφορμανς της μαζί με τον Ulay .Κι εγώ είχα διαβάσει ποιήματα μου στο κοινό. ” Σε είχα προσεξει” μουπε ” ήμουνα μάλιστα και στην ποιητική σου βραδυα” συμπληρωνοντας” ποιητή πυγμαχο-αθλητη πρώτη φορά συναντώ”, κάνοντας προφανώς αναφορά στο γεγονός οτι εκείνη την περίοδο έγραφα ποίηση και συμμετείχα ως αθλητής πυγμαχίας σε αγώνες. Και συνέχισε:” Άκουγα τα ωραία ποιήματα σου και κοιτούσα τους μυς σου “. Για να της πω αυθόρμητα και μειδιώντας πειρακτικα :” Κι εγώ πως δεν σε είδα ; Μια τόσο ωραία, γοητευτική, ελκυστική, ψηλή, καλιγραμμη γυναίκα!!!”. Χαμογέλασε με διακριτική αυταρέσκεια και μου απάντησε: ήμουν πίσω στο βάθος της αίθουσας. Και μετά στο τέλος έφυγα γρήγορα γιατί είχα να πάω καπου”. Λέγοντας μου δε αμέσως ” μια συνάντηση που γίνεται δύο φορές σημαίνει οτι έχει περισσότερα περιθωρια”, βρήκα την ευκαιρία και της πρότεινα την επόμενη εβδομάδα να βρεθούμε στο Παρίσι. Έτσι κι έγινε . Συναντηθήκαμε για γεύμα στο Καφέ Μπομπουρ ,ενα ωραίο διώροφο καφε -εστιατόριο που έφτιαξε ο αρχιτέκτονας Κριστιαν ντε Ποντζαμαρκ κι είναι ακόμη ως σήμερα ιδιοκτησία του φίλου μου Τιερι Κοστ. Δεν θυμάμαι σήμερα που γράφω αυτό το άρθρο τι φάγαμε ,θυμάμαι όμως οτι,σαν “επαγγελματιας” καλλιτέχνης που ήδη ένοιωθε και συμπεριφερόταν η Μαρίνα, ήρθε στην συνάντηση μας με ενα ντοσιέ που περιείχε πολλά χαρτιά και φωτογραφίες από τα πρότζεκτ που ήθελε να κάνει και σε κάποια από τα οποία ήθελε την συμμετοχή μου ως ποιητή. Δεν την άφησα να μου φάει τον χρόνο με τόσα μα τόσα πρότζεκτ που είχε στο μυαλό της και μόλις μου δόθηκε η ευκαιρία κάποια στιγμή της είπα οτι ήταν ωραία γυναίκα και μου θύμιζε λίγο το στυλ της κάτι από εικόνες της Μαρία Κάλλας που είχα δει. Το σχόλιο μου της άρεσε κι αμέσως άρχισε να μου μιλά με θαυμασμό για την Κάλλας και να μου λέει ότι κάποτε θάκανε μια δράση αφιερωμένη στην μεγάλη ελληνίδα υψιφωνο. Μιλώντας όμως δημιουργήθηκε μια αμοιβαία συμπάθεια μεταξύ μας που εξελίχθηκε σε τρυφερή επικοινωνία. Η έλξη μας ήταν αμοιβαία ,αυθόρμητη κι όμορφη. Έτσι συναντιόμαστε τακτικά στο για λίγους μήνες σπιτι-εργαστηριο που της είχε δώσει για να μείνει η διοίκηση του μεγάρου centre georges Pompidou. Αυτο βρισκόταν στον τρίτο όροφο του γωνιακού κτιρίου στην μόνο για πεζούς place Merri. Στις συχνές μας συναντήσεις ,εκτός από την χαρά να βρίσκομαι με την Μαρίνα, ενα χαρούμενο παιδί κι ας ήταν τότε μεγαλύτερη μου , μια εν δυνάμει σπουδαία καλλιτέχνη κι όμορφη γυναίκα, επίσης έμαθα αρκετά πράγματα για την ζωή και το έργο της.
Γεννήθηκε το 1946 στο Βελιγράδι. Από την οικογένεια της είχε ισχυρές καταβολές που επηρέασαν το έργο και τον χαρακτήρα της. Και πιο συγκεκριμένα. Ο θείος της ήταν ο πατριάρχης Βαρνάβας της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Από αυτόν πήρε την πνευματική διάσταση που έχουν τα έργα της. Οι γονείς της ήταν κι οι δύο κομμουνιστές παρτιζανοι. Ο πατέρας της ήταν ήρωας της κομμουνιστικής εξέγερσης που έφερε τον Τιτο στην εξουσία. Η δε μητέρα της υπήρξε υψηλόβαθμο στέλεχος με πολλές αρμοδιότητες του κομμουνιστικού Κόμματος της Γιουγκοσλαβίας. Κι οι δύο γονείς της ήταν ισχυρές προσωπικότητες και πέρασαν στην Μαρίνα την οργάνωση,την πειθαρχία ,την αποτελεσματικότητα και την παραγωγικότητα.
Όταν έφυγε ο πατέρας της από το σπίτι λόγω χωρισμού με την μητέρα της ,την πειθαρχική της διαπαιδαγώγηση ανέλαβε η μητέρα της ,την οποία η Μαρίνα θεωρούσε αφάνταστα σκληρή. Απλά να πω οτι τα πρώτα χρόνια που έκανε εκθέσεις ,παροτι δεν ηταν πλεον παιδι, ως τα 29 της ,έπρεπε ο,τι καλλιτεχνικό κάνει να το κάνει ως τις 10 το βράδυ γιατί τότε έπρεπε να επιστρέψει σπίτι της. Κι η μητέρα της δεν αστειευοταν. Αυτή όμως η αγωγή της Μαρίνας διαπέρασε και τον χαρακτήρα και το έργο της. Θα μπορούσα να πω οτι η Αμπραμοβιτς, από τότε που ξεκίνησε την καλλιτεχνική της πορεία ως σήμερα έχει τρείς βασικές περιόδους που την καθόρισαν ως άνθρωπο και καλλιτέχνη.
Η πρώτη περίοδος ξεκίνησε απο το 1965 ως το 1970 που ήταν φοιτήτρια στη σχολή καλών Τεχνών στο Βελιγράδι. Εγγράφηκε στην συνέχεια στο μεταπτυχιακό που το τελείωσε το 1972 στην σχολή καλών Τεχνών του Ζάγκρεμπ της Κροατίας. Το 1971 έκανε τον πρώτο της γαμ6ο με τον καλλιτέχνη Νεσα Παριποβιτς , ενώ από το 1972 ως το 1975 δίδαξε στην σχολή καλών Τεχνών στο Νοβισαντ πρίν στην συνέχεια παρει διαζύγιο(1976) και φύγει το 1976 για το Αμστερνταμ. Ολη Αυτη την πρώτη περίοδο ως την έξοδο της προς την Ολλανδία , Η Μαρίνα έβαζε τις βάσεις γέννησης της περφορμανς ως νεα ουσιαστική εικαστικη γλώσσα. Πειραματίστηκε στα διαφορετικά είδη εικαστικης έκφρασης ,αλλά οι προτιμήσεις της φάνηκαν: ξεκίνησε τις πρώτες περφορμας της κι υποστήριζε στα μαθήματα και τις συνεντεύξεις της μια Τέχνη όπου αλληλοσυμπληρωνεται με την ζωή ,μια Τέχνη που οδηγεί στην απελευθέρωση σώματος ,καρδιάς, πνεύματος.
Στην Ολλανδία άρχισε να υλοποιεί μια σειρά απο περφορμανς που την έκαναν αμέσως γνωστή: αυτές με τον τίτλο rythme 0. Σ’αυτές έβαζε σε κίνδυνο το σώμα της κι ειδικά στην πρώτη όταν στεκόταν γυμνή ακίνητη και σ’ενα διπλανό τραπέζι υπήρχαν διάφορα αιχμηρά αντικείμενα ,τα οποία ο θεατής αν ήθελε μπορούσε να τα χρησιμοποιήσει πάνω της. Τότε γνωρίστηκε με τον Ulay ο οποίος κι αρχικά προβληματίστηκε όπως ο ίδιος εξομολογήθηκε ,για το πόσο επικίνδυνη ήταν η Μαρινα ,μιας κι έκανε τόσο ακραία πράγματα. Όμως υπήρξε μεταξύ τους έλξη την οποία μεγάλωσε κι η ανακάλυψη οτι γεννήθηκαν ίδιο έτος ιδια μέρα. Και στους δύο τότε γεννήθηκε η ιδέα να γίνουν οχι μόνο ζευγάρι στην ζωή αλλά ζευγάρι και στην τέχνη . Θ’αποτελούσαν ενα άτομο με αρσενικοθηλυκη διάσταση,ενα ανδρόγυνο. Η ιδέα αυτή ,που θυμίζει στο συμπόσιο του Πλάτωνα όταν ο Αριστοφάνης μιλούσε λέγοντας οτι άντρας και γυναίκα πριν χωριστούν από τον Δια υπήρξαν μια αδιαχωριστη οντότητα , έγινε το καλλιτεχνικό τους κονσεπτ στο εξής. Κι έχουμε έτσι την δεύτερη περίοδο της Τέχνης της Αμπραμοβιτς. Αχώριστοι πια σε ζωή και Τέχνη δημιούργησαν μια σειρά από διάσημες περφορμανς με το όνομα ” Ulay and Marina Abramovic “. Σ’αυτές αναπαραστησαν επί σκηνής ,ως δράση κι οχι ως θέατρο, στιγμές και θέματα που απασχολούν την καθημερινότητα ,φανερή η αθέατη, ενος ζευγαριού. Η σχέση επίσης του καλλιτέχνη με το κοινό μπήκε στην προβληματική τους ως μια πρόταση διεύρυνσης της Τέχνης.
Πνευματικά παιδιά κι οι δύο τους του Joseph Beuys και των Ανατολικών αλλά κι αρχαίων θρησκειών, έδωσαν στην Τέχνη της περφορμανς μια τελείως διαφορετική διάσταση: από πειραματική η συμπληρωματική που ήταν ενός έργου τέχνης έγινε η ίδια το έργο Τέχνης ,έγινε κύρια έκφραση, κύρια εικαστική γλώσσα. Αυτοί ήταν που καθιέρωσαν την περφορμανςστην συνείδηση του ευρέως κοινού ως ίδια έκφραση Τέχνης. Όμως όταν ζεις πλήρως την ζωή και την Τέχνη σου έρχεται κάποια στιγμή κόπωσης και φθοράς. Έβλεπαν κι οι δύο οτι δεν θα έμεναν για πολύ μαζι σαν ζευγάρι και σαν συνεργάτες καλλιτεχνικοί. Κι αυτό γιατί η Μαρίνα διψούσε περισσότερο για κίνδυνο και Τέχνη απο τον Ulay. Είχε μεγαλύτερη θέληση κι αντοχές . Γι’αυτό κι η Μαρίνα πρότεινε να ξαναβρεθούν μετά από τρείς μήνες χωρισμού στο Σινικό τείχος και να δουν αν η εν απουσία τους σκέψη ,ήταν να συνεχίσουν να’ναι μαζί η όχι. Έτσι κι έγινε : μετά απο 2.500 χιλιόμετρα πεζοπορίας ο καθένας, ( αυτη ξεκίνησε απο την κίτρινη θάλασσα, συμβολίζοντας έτσι την γυναικα- υγρο στοιχείο κι αυτός ξεκίνησε από την έρημο Γκομπι, συμβολίζοντας τον αντρα-φωτια )συναντήθηκαν σ’ενα σημείο του σινικού τείχους κι απλά επιβεβαίωσαν τον χωρισμό τους.
Μετά από ένα πρώτο χρονικό διάστημα λύπης η Μαρίνα συνήλθε και ξεκίνησε ,όπως είχε αρχίσει, την Τρίτη περίοδο ,τώρα μόνη, της εικαστικής της ως σήμερα πορείας.
Σημαντικές έτσι δράσεις γεννήθηκαν , μια των οποίων ήταν πρίν λίγα χρόνια ,στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης το περίφημο ΜΟΜΑ, με τον τίτλο “the artist is present”. Σε τρείς μήνες σχεδόν ένα εκατομμύριο θεατές πέρασαν να την δουν και να κάτσουν απέναντι της σε μια καρέκλα ,όπου η καλλιτέχνης, καθιστή για 8 συνεχόμενες ώρες καθημερινά, τους κοιτούσε ανέκφραστη και λίγο πιο μετά ο κάθε θεατής αντιδρούσε( αλλος δάκρυζε,άλλος έφευγε,άλλος γυμνωνόταν κλπ). Θα χρειαστούν πολλές σελίδες για τις περφορμανς της Μαρίνας. Υπάρχει άλλωστε το βιβλίο μου γι’αυτην στις εκδόσεις Τοπος ,στα Ελληνικά, που μπορεί να σας ενημερώσει με λεπτομέρειες για τις δράσεις της. Και βέβαια πρίν λίγους μήνες έκανε πράξη ενα ακόμη όνειρο της : πραγματοποίησε στην Ελλάδα ,στο ίδρυμα Νιάρχος ,την για τόσα χρόνια ποθούμενη περφορμας της για την Μαρία Κάλλας.
Η τρίτη περιοδος τξς δεν έχει ακόμα τελειώσει. Η Αμπραμοβιτς νοιώθει ακόμα μέσα της δίψα για ζωή και Τέχνη. Και θα την ξαναδούμε σίγουρα σε κάτι εντυπωσιακό. Αυτή, που είναι μέντορας της Lady Gaga, η μέντορας πολλών ανθρώπων ξέρει να δίνει αγάπη και κυρίως να ξυπνά την αγάπη στους άλλους για τον εαυτό τους. Στόχος της ήταν και είναι να συμβάλλει με την Τέχνη της ώστε ο καθένας ν’ανακαλυψει μέσα του τις δημιουργικές του δυνάμεις ,να τις καλλιεργήσει και να τις εκφράσει ελεύθερα. Άξια “μαθήτρια” των ιδεών του Joseph Beuys ,κατάφερε να κάνει αυτή πράξη το κονσεπτ του “δασκαλου”της :καθένας είναι καλλιτέχνης. Καθένας δηλαδή μπορεί να ψάξει και να βρει την δημιουργική δύναμη μέσα του. Γιατί όλοι μας την έχουμε φτάνει να συνομιλήσουμε με τον εαυτό μας, να μπούμε και να ταξιδέψουμε βαθιά μέσα του στις άγνωστες πλευρές του.
Δημοσθένης Δαββετας Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης, ποιητής, εικαστικός, γεωπολιτιστικος αναλυτής
Στο ΝΕΤ24 για τον Μ. Ναπολέοντα με αφορμή την έκδοση του βιβλίο μου
Μια ωραια συζητηση για τον Μ. Ναπολεοντα με αφορμη την εκδοση του βιβλιου μου για τις ελληνικες του ριζες.
Η «Καινοτόμος καταστροφή» (Ελεύθερος Τύπος 07.01.2022)
Η «Καινοτόμος καταστροφή»
Η Ιστορία και ο κοινός νους έχουν δείξει ότι σε περιόδους κρίσης παίρνονται βασικές αποφάσεις για την προσωπική ζωή, για το κράτος, τις επιχειρήσεις, γενικώς την κοινωνία. Οι αποφάσεις αυτές, θεμέλια μέλλοντος, είναι γεννήματα αυτού που σημαίνει ετυμολογικά το ρήμα κρίνω: διαχωρίζω, επιλέγω. Πρόκειται λοιπόν για αποφάσεις που έχουν σαν σκοπό την επιλογή του καλύτερου, που συνήθως συγγενεύει με το καινούργιο, αυτό που χαράζει νέους δρόμους. Μέρος της επιλογής του καινούργιου και η καινοτομία, η εφαρμογή της οποίας είναι οργανικά συνδεδεμένη με την Ανάπτυξη. Γιατί πως θα καινοτομήσει κάποιος όταν δεν υπάρχει ρευστότητα στην αγορά;
Και εδώ ακριβώς βασίζεται η προβληματική του άρθρου μου. Υπάρχουν «χοντρικά» δύο δρόμοι Ανάπτυξης. Ο πρώτος του Keynes, ο Κενσιανός, που βασίζεται στην αύξηση των καταναλωτών σε συνδυασμό με το γεμάτο τους πορτοφόλι. Είναι η πιο γνωστή θεωρία, η αγαπημένη κυρίως της Αριστεράς (επανεκκίνηση της Ανάπτυξης μέσω της κατανάλωσης) και η οποία θέλει να κυκλοφορεί χρήμα με οποιοδήποτε τρόπο(δάνεια, επιχορηγήσεις κράτους, ισχυρή φορολογία κτλ.), χωρίς βέβαια να εξασφαλίζει και τις αναγκαίες διαρθρωτικές κρατικές αλλαγές.
Ο δεύτερος δρόμος είναι αυτός που προτείνει ο Schumpeter, και που εμπεριέχεται στην πρότασή του περί «καταστροφικής δημιουργίας». Δεν πρόκειται εδώ βέβαια περί κυριολεκτικής καταστροφής αλλά εννοιολογικής. Και εξηγούμαι: αν σου πέσει και σπάσει ο υπολογιστής καταστρέφεται μεν αλλά δεν προϋποθέτει την γένεση νέου μοντέλου. (Απλά αγοράζεις έναν άλλον ίδιο). Αν όμως βγει νέο μοντέλο περνά σε αχρησία το προηγούμενο. Αυτή η «καταστροφή» είναι η δημιουργική, η καινοτόμα. Πρόκειται για ενίσχυση της έρευνας και της ευρηματικότητας. Η διαρκής, ανεξάντλητη καινοτομία (αντικειμένων ή μη) είναι η θεωρία του Schumpeter, που όλο και κυριαρχεί σήμερα παγκοσμίως. Η Ανάπτυξη δηλαδή περνά από την διάθεση χρημάτων σε καινοτόμα έργα που στοχεύουν την καλυτέρευση της συλλογικής ζωής. Πρόκειται για μία αντίληψη που δεν αφορά μόνο τα αντικείμενα, αλλά γενικά την καθημερινότητα τους.
Ποιός θα μπορούσε να φανταστεί από τις παλιές γενιές, ότι κάποτε θα είχαμε γυναίκες πιλότους, κυβερνήτες πολεμικών σκαφών ή κομμάντος; Ποιός θα μπορούσε να φανταστεί ότι κάποτε οι καλλιτέχνες που ήταν περιθωριακοί και φτωχοί, σήμερα θα είναι υψηλοί χρηματιστές στην σύγχρονη τέχνη, όπως οι Jeff Koons, Damien Hirst και άλλοι, οι οποίοι επιδιώκουν καλή σχέση με επιχειρηματίες, ή βιομήχανους; Κοντολογίς, ποιος θα πίστευε ότι οι άλλοτε μποέμ καλλιτέχνες που μετεξελίχτηκαν σε αριστερούς επαναστάτες θα ήταν οι καλύτεροι πελάτες των «κακών» καπιταλιστών; Αλλά και στην τεχνοεπιστήμη, ή τον e-τουρισμό, ή την Ιατρική, ή «καινοτόμος καταστροφή» κυριαρχεί. Καιρός λοιπόν να πάμε πέρα από την «συντηρητική» καταστροφολογία , και να δούμε ότι καινοτόμος δρόμος της Ανάπτυξης είναι μία καλή επιλογή στην σημερινή κρίση. Μία επιλογή που θα μας βγάλει από την κρίση με δημιουργική δύναμη.
Δημοσθένης Δαββέτας
Καθηγητης φιλοσοφίας της τεχνης, ποιητής, εικαστικος, γεωπολιτιστικος αναλυτής.
Περι πολιτικης βιας. (Ελεύθερος Τύπος 13.01.2022)
Περι πολιτικης βιας.
Στην αρχαιότητα, την Ρώμη, τον Μεσαίωνα και κυρίως από τη Γαλλική επανάσταση, αργότερα τη Ρωσική, τον Μάη του ’68 ή το αντάρτικο πόλης, για να αναφερθώ ενδεικτικά, η Πολιτική βία, υπήρξε έκφραση αναζήτησης “δικαίου”. Στηρίχθηκε στο ηθικό δικαίωμα αντίδρασης του “καταπιεσμένου” εναντίον του “καταπιεστή”.
Στον νεωτερικό και σύγχρονο κόσμο, ήδη ο Χέγκελ υιοθετούσε τη βία σαν ανα-δημιουργία του εαυτού μέσω της σκεψης, ο Μαρξ την θεωρούσε αναγκαίο εργαλείο μεταβολισμού της κοινωνίας μέσω της εργασίας και ο Σαρτρ την θεωρούσε ξαναχτίσιμο του ανθρώπου μέσω της δημιουργικά μανιασμένης παραφοράς.
Η ιδέα της πολιτικής βίας (που οφείλω να πω υιοθετήθηκε κι από την δεξιά και την αριστερή αντίληψη) αλλά που έχει περισσότερο αριστερή διαχρονικότητα, εμπεριέχει στη ρίζα της το σπέρμα της λύτρωσης, της σωτηρίας. Η πολιτική βία εμπεριέχει συνειδητά ή ασυνείδητα, εκείνη την ιδιαίτερη σχέση του ανθρώπου με το επέκεινα, την θεμελιακή σχέση με τον πέρα – από- την – ζωή, κοντολογίς εμπεριέχει τη σχέση ανθρώπου με θάνατο. Είναι γέννημα τρόμου για το άγνωστο, αλλά και γοητείας προς το κενό.
Αυτός ο φόβος- γοητεία, ωθεί τον άνθρωπο(πολίτη εν προκειμένω) να αντιμετωπίσει το δέος του άγνωστου – κενού(την απουσία ]με την παρουσία, ένος ιδεώδους, κάτι το λυτρωτικά σωτήριο. Αυτό το “ιδεώδες” όταν ενσαρκωθεί ως πολιτική ιδεολογία, μπορεί να εξωθήσει σε βίαιες αντιδράσεις. Η πολιτική βία είναι η δίψα για το εδώ-και-τώρα της εφαρμογής του σωτήριου πολιτικού ιδεώδους. Πρόκειται για άρνηση της Πολιτικής, σαν μακρο-στρατηγική, και αποδοχή της σαν μικρο-στρατηγική. Δηλαδή υιοθέτηση της έντασης , έξαρσης, πρόκλησης, άρνησης για την άρνηση, κοντολογίς όχι διάλογο με το διαφορετικό αλλά αυτοθαυμασμός.
Ο μόνιμα Πολιτικά βιαιοπραγών, είναι ένας Νάρκισσος, ένας “αυτιστής”, που μέσα από τις βίαιες πράξεις του, θέλει να νοιώθει οτι τα βλέμματα των γύρω του είναι στραμμένα πάνω του.Είναι ένας αλαζόνας του ιδεώδους για δύναμη.
Ο μόνιμα βιαιοπραγών πολιτικά, θεοποιεί την βία.Την κάνει πίστη του. Όχι μόνο σαν μέσο αλλά φτάνει να την κάνει κι αυτοσκοπό. Γι αυτό είναι ά-σοφος οπως θαλεγε ο Σωκρατης ,ο Μαντελα η ο Γκαντι.. Και σαν τέτοιος δεν αγαπά πρωτα απ’ολα την ζωη αλλα το “εδω και τωρα”. Έχει κάνει μια εκλογή που μπορει να εινσι ειδικά σε κάποιες περιπτώσεις (αυτο)καταστροφικη.
Δημοσθένης Δαββετας Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης, ποιητής, εικαστικός, γεωπολιτιστικος αναλυτής.
Τα κρυπτογραφήματα του Σαι Τουομπλυ.( CY Twombly). (Ελεύθερος Τύπος 15.01.2022)
Τα κρυπτογραφηματα του Σαι Τουομπλυ.( CY Twombly).
Ένας απο τους πολύ μεγάλους ζωγράφους που έζησε και μεγαλούργησε στο δεύτερο ήμισυ του 20ου αιώνα ως και τα πρώτα χρόνια του 21ου αιώνα είναι ο Σαι Τουομπλυ. Αν και δεν είναι κάτι σαν ποπ σταρ της σύγχρονης Τέχνης ,μιας κι ο ίδιος απέφευγε σαν ο διάβολος το λιβάνι την δημοσιότητα, εν τούτοις είναι πασίγνωστος στον εικαστικό κόσμο κι ειδικά σ’οσους ειδικεύονται στην σύγχρονη Τέχνη. Απλά για να έχετε μια ιδέα: πρόσφατα πουλήθηκε πίνακας του στην Νέα Υόρκη σε πλειστηριασμό γύρω στα 200 εκατομμύρια δολλάρια. Θα μου πείτε βέβαια οι τιμές της αγοράς Τέχνης κάνουν την αξία ; Όχι θα σας πω. Αλλά δεν διανοείται να επενδύει κάποιος τόσα χρήματα δίχως να υπάρχει ανάμεσα σε διαφορετικούς λόγους κι αυτός της αξίας του έργου ενός εικαστικού καλλιτέχνη.
Ο CY Twombly υπήρξε πολύ στενός μου φίλος τα τελευταία τριάντα χρόνια μέχρι που έκλεισε πριν λίγα χρόνια τα μάτια του. Τον γνώρισα στο Παρίσι στις αρχές της δεκαετίας του ’80 όταν ήμουνα ένας πολύ νέος ,μόλις εικοσιτεσσαρων χρόνων, ποιητής που ξεκινούσε να γράφει άρθρα για την σύγχρονη Τέχνη στην περίφημη γαλλική εφημερίδα Liberation, αυτήν που ίδρυσε ο μεγάλος υπαρξιστής φιλόσοφος Ζαν Πωλ Σαρτρ ,μετά τον Μαη του ’68 στην Γαλλία.
Ο Τουμπλυ είχε έκθεση ζωγραφικής στην γκαλερί του Υβον Λαμπερ, ένας χώρος ορόσημο της Γαλλικής σκηνής στην σύγχρονη Τέχνη. Την ημέρα των εγκαινίων μου τηλεφώνησε ο Χαραλντ Ζεμαν, ο κορυφαίος παγκοσμίως διοργανωτής εκθέσεων, αλλά κι ο εμπνευστής των μεγάλων συλλογικών εκθέσεων με το όνομα “Quand les habitudes deviennent formes “( όταν οι συνήθειες παίρνουν μορφή) σε συνεργασία με τον Γιόζεφ Μποις (Joseph Beuys) , και μου πρότεινε να συναντηθούμε στον χώρο της γκαλερί Λαμπερ με τον Τουομπλυ. Αν και αρχικά ταχασα γιατί ένοιωσα αμηχανία που θα συναντούσα έναν τόσο μεγάλο παγκοσμίως καλλιτέχνη, εντούτοις ,η περιέργεια και το δημιουργικό θράσος ενός φιλόδοξου νέου όπως ήταν η περιπτώση, μου ενός νέου που είχε αφήσει την Ελλάδα για να πρωταγωνιστήσει στο διεθνές στερέωμα, (είχα ενα μειγμα αφέλειας,πίστης κι έλλειψης κινδύνου που με διαπερνούσαν.τότε) ,το δέχτηκα και πήγα με ενθουσιασμό και κρυμμένη ανασφάλεια στο ορισμένο ραντεβού μας. Ένοιωσα προφανώς το ανάλογο δέος μπροστά στον μεγάλο αυτό Αμερικανό καλλιτέχνη για τον οποίο οι φήμες έλεγαν οτι ήταν δύσκολος κι απλησιαστος ,γενικά μοναχικός. Όμως μετά τα συνήθη προκαταρκτικά που έκανε ο Χαραλντ Ζεμαν για να μας γνωρίσει , ένοιωσα έκπληξη όταν ο Τουομπλυ μου ζήτησε να πάμε οι δύο μας για καφέ σ’ενα διπλανά γνωστο τότε cafe , κοντα στην γκαλερί Λαμπερ ,στην οδό rue du Temple. Μόνος μου απέναντι του τα πράγματα δεν θαταν και πολύ εύκολα για μένα όπως καταλαβαίνετε. Κι έτσι ήταν . Με αυτόν τον τυπικά ευγενικό τρόπο είχε επιλέξει ο Τουομπλυ να δοκιμάσει τις γνώσεις μου για την ζωγραφική του αλλά και γενικά την αισθητική μου προσέγγιση κι αντίληψη για την σύγχρονη Τέχνη γενικώς. Κι έτσι έγινε. Με απλά λόγια έδωσα ” εξετασεις”. Και τις πέρασα απ’οτι φαίνεται μιας και μου ζήτησε να γράψω ένα αναλυτικό κείμενο για την ζωγραφική του για να το δημοσιεύσει σε ένα βιβλιο-καταλογο του centre georges Pompidou που ετοιμαζόταν ώστε να συνοδεύσεί την μνημειώδη έκθεση του Τουομπλυ που το μουσείο σε λίγους μήνες διοργάνωνε γι’αυτον.
Καταλαβαίνετε, πως η χαρά μου ήταν ανυπέρβλητη ,όπως ήταν ανυπέρβλητη κι η τιμή που μου έκανε. Όμως το ίδιο ήταν τεράστια κι η ευθύνη μου μιας και το κείμενο μου αυτό, αφού εγκρεινόταν αρχικά απο τον καλλιτέχνη στην συνέχεια θα διαβαζόταν από την διεθνή εικαστική κοινότητα λόγω της μεγάλης διεθνούς εμβέλειας του Σαι Τουομπλυ. Έτσι κι έγινε. Το έγραψα με μεγάλη προσοχή και το κείμενο μου εγκρίθηκε και δημοσιεύτηκε εισπράττοντας θετικά σχόλια ακόμη κι απο δύσκολους ανθρώπους του πολιτισμού.
Από τότε σιγα-σιγα γνωριστήκαμε καλύτερα ώσπου με τον καιρό γίναμε πραγματικά φίλοι. Πήγαινα και τον έβλεπα συχνά στην Ρώμη όπου κι έμενε. Παρότι γεννημένος το 1925 στην Βιρτζίνια της Αμερικής δεν έμεινε στην γενέτειρα του γη . Οι συνθήκες το έφεραν και αρκετά νέος γύρω στα τριάντα του μετακόμισε στην Ιταλία όπου κι έζησε ως το τέλος της ζωής του. Παντρεύτηκε την από ευγενή οικογένεια καταγωγής κ. Τατια Φρανκετι , ζωγραφο και κομισσα. Έκαναν ένα παιδί ,έναν γυιο. τον Αλεσάντρο. Πριν παει στην Ιταλία , ο Σαι Τουομπλυ, γόνος μεσαίας αστικής συντηρητικής Αμερικανικής οικογένειας, είχε έρθει σε μια πρώτη ρήξη με τον πατέρα του ο οποίος τον ήθελε ν’ασχοληθει με τον αθλητισμό γιατί ήταν εύσσωμος κι ευρρωστος. Ο γυιος του όμως είχε και κάτι αλλο που ο γονιός του δεν ήθελε να δει αλλά που ο ίδιος τοχε πολύ ανεπτυγμένο. Είχε μια έντονη ευαισθησία σαν άνθρωπος. Κι ήταν αυτή η ασυγκράτητη ευαισθησία του ( αν και φρόντιζε εκ πρώτης όψεως να μην την δείχνει) που τον οδήγησε στην Τέχνη. Και πιο συγκεκριμένα στην ποίηση αρχικά κι αργότερα στην ζωγραφική. Φρόντιζε όμως τουλάχιστον στην αρχή να μην το μαθαίνει ο πατέρας του.
Μετά το σχολείο έκανε το στρατιωτικό του. Κι εκεί τον έβαλαν στο τμήμα ασυρματιστων. Έμαθε να στέλνει κωδικοποιημένα μηνύματα. Του άρεσε τόσο πολύ αυτή η σχέση του με τα κρυπτογράμματα ώστε την ενστερνίστηκέ κι αργότερα την χρησιμοποίησε ως φιλοσοφία της ζωγραφικής του γλώσσας. Μπορούσε πλέον να γράφει και να ζωγραφίζει με ένα τρόπο που δεν θα γινόταν εύκολα αντιληπτός από την οικογένεια του. Μπορούσε να εκφράζεται πλεον μη-παραδοσιακα εφευρισκοντας ενα δικο του τρόπο που συνδύαζε λέξεις κι εικόνα.
Μετά τον στρατό πήγε στην Νέα Υόρκη κι εκεί αφέθηκε στην εμπειρία και την επίδραση του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμου που κυριαρχούσε στην εικαστική τότε Αμερικανική Τέχνη κι έκφραση. Οι Πολοκ, Ροθκο Ντεκουνιν, Νιουμαν , γίνονται οι αρχικές πηγές επίδρασης του. Ζωγραφίζει αρκετά εξπρεσσιονιστικα τότε. Συνδέεται επίσης φιλικά με τους Γιασπερ Τζοουνς και Ρομπερτ Ραουσεμπεργκ . Οι τρείς τους δίχως ν’αποτελουν κίνημα , κατάφεραν να γίνουν μια παρέα που συνεχίζει το έργο των αφηρημένων εξπρεσσιονιστων προσθέτοντας στην δουλειά τους και στοιχεία Ποπ Αρτ που τότε την δεκαετία του ’60 άρχισε να κυριαρχεί στις ΗΠΑ. Ειδικά οι Τζόουνς και Ραουσεμπεργκ έμειναν σε αυτήν την τάση ζώντας ταυτόχρονα και στην Αμερική . Ο Σαι Τουομπλυ όμως μετακινήθηκε στην Ευρώπη, όπως ήδη είδαμε, στην Ιταλία όπου και λόγω του γάμου του εγκαταστάθηκε στην Ρώμη έχοντας όμως κι ενα δεύτερο εργαστήριο του στην πόλη Γκαετα δυο ώρες περίπου από την αιώνια πόλη. Στην Ευρώπη άρχισε να εγκαταλείπει τις αρχικές ζωγραφικες του τάσεις και να δομεί μια τελείως δικη του προσωπική γλώσσα που βασίζεται σε αυτό που ήταν η κρυφή του πάντα ταυτότητα. : στην ” γραφή των κρυπτογραμματων”. Δηλαδή σε ένα συνδυασμό γραφής και ζωγραφικής. Ουσιαστικά κάνει πράξη αυτο που σημαίνει το ρήμα “γραφειν” στα Ελληνικά : ξεω και χαρασσω. Πιο απλά: γράφω γράφοντας με γράμματα, λέξεις κι ακόμα γράφω, δηλαδή ζωγραφίζω. Ένας συνδυασμός λοιπόν γραφής κι εικόνων. Μόνο που οι εικόνες και τα γράμματα στα έργα του Τουομπλυ δεν είναι όπως τις ξέρουμε. Είναι άλλοτε μισοσβησμενα, άλλοτε ευανάγνωστα, άλλοτε δυσανάγνωστα.Γράμματα κι εικόνες μη-παραστατικες ,κυρίως έντονα χρώματα ,έντονες χειρονομίες και δύναμη εκφραστικότητας. Η επίδραση ταυτόχρονα της κλασσικής ποίησης, του ιμπρεσσιονισμου, της φιλοσοφίας και της ιστορίας είναι καθοριστική στα έργα του. Ονόματα κλασσικών Ελλήνων και Ρωμαίων ποιητών, αλλά και ιστορικές αναφορές εμφανίζονται στους πίνακες του κι αργότερα στα γλυπτά του. Λατρεύει επίσης νεότερους ποιητές όπως τον Κωνσταντίνο Καβάφη, τον Φερνάντο Πεσσόα η τον Οκταβιο Παζ στους οποίους έχει αφιερώσει έργα του. Με το πέρασμα των χρόνων η εικαστική του αξία όχι μόνο αναγνωρίστηκε και σταθεροποιηθηκε, όχι μόνο τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου έκαναν εκθέσεις κι έδειξαν τα έργα του ,όχι μόνο ιδρύθηκε το παγκοσμίου φήμης ίδρυμα Τουομπλυ στην Νέα Υόρκη με πλούσιες καλλιτεχνικές δράσεις κι υποτροφίες σε νέους ώστε να σπουδάσουν, αλλά επίσης οι τιμές των έργων του εκτοξεύτηκαν στα ύψη. Σήμερα πέντε χρόνια μετά τον θάνατο του στην Ρώμη οι πίνακες του μπορούν να φθάσουν από 168-200 εκατομμυρια δολλαρια και πάνω ,όπως συνέβη πρόσφατα σ’ενα διεθνή πλειστηριασμό.
Ο Σαι Τουομπλυ υπήρξε πραγματικός μου φίλος. Στήριξε την ποιητική και εικαστική μου προσπάθεια και στάθηκε δίπλα μου με κάθε τρόπο όταν τον χρειάστηκα. Όπως είμαι βέβαιος οτι θαχει κάνει και με άλλους νέους ο,τι έκανε τότε μ’εμενα. Σίγουρα γιατί υπήρξε τόσο καλός άνθρωπος εκτός από μεγάλος καλλιτέχνης, θαχει παει στον παράδεισο όπου είμαι βέβαιος ότι κι εκεί θα μιλά για ποίηση,για τον Μ. Αλέξανδρο που λάτρευε, για ζωγραφική ,για ιστορία. Είμαι δε βέβαιος πως θα ζωγραφίζει ακόμα. Θα ζωγραφίζει αυτά τα γεμάτα πάθος ,ορμή κι αγάπη έργα του που όλοι μας διεθνώς γνωρίσαμε και θαυμάσαμε.
Δημοσθένης Δαββετας Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης ,ποιητής, εικαστικός, γεωπολιτιστικος αναλυτής.
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)