Πολιτική σάτυρα: ανατροπή ή παρωδία;
Η σάτυρα με τη μορφή του κωμικού στοιχείου υπήρξε από την εποχή του Αριστοφάνη δομικό υλικό πολιτικής δράσης, που στηλίτευε ή αποκαθήλωνε πρόσωπα και πράγματα. Ο Σωκράτης για παράδειγμα, όπως αναφέρεται στην Απολογία του από τον Πλάτωνα, διαμαρτυρήθηκε στο δικαστήριο θεωρώντας οτι μια από τις αιτίες της “κακοφημίας” του ήταν η κριτική που του ‘κανε ο Αριστοφάνης στις κωμωδίες του. Στην μοντέρνα-σύγχρονη εποχή, κι ειδικά από το 1830 ως το Μάη του ’68, όπου το άτομο αναζητούσε την ελευθερία του μέσα από “ανατροπές”, το σατυρικό χιούμορ, είτε ως καρικατούρα, είτε ως δρώμενο, επέδρασε ανατρεπτικά στις πολιτικές εξελίξεις. Οι ρομαντικοί μποέμ, οι γάλλοι φουμιστές (fumistes), οι “ασυνάρτητοι” (incoherents) που οργάνωναν παντού εκθέσεις με παράλογα αντικείμενα προκαλώντας ιλαρότητα, όλοι αυτοί λοιπόν, διακωμωδούσαν το μονότονο και πληκτικό της καθημερινότητας, γελοιοποιούσαν το στυλ της Γαλλικής Ακαδημίας (το φημισμένο θεατρικό έργο “σκηνές υπαίθρου” του Henry Monnier το 1830). Μετατρέποντας τους ακαδημαικούς κι άλλα πρόσωπα της τότε εξουσίας σ’ αντικείμενα χλευασμού, το σατυρικό πολιτικό χιούμορ δεν αυτοικανοποιόταν ως διακέδαση. Αντίθετα προκαλούσε ρήξη, ρωγμή στην καθημερινή πεζότητα, όπως αυτή είχε δομηθεί από τον αστικό κι επαρχιακό τρόπο ζωής.
Αυτή η ιστορική ελευθερία της πολιτικής δράσης του κωμικού στοιχείου, έχει αρχίσει ν’ αποδυναμώνεται σήμερα. Γιατί έχει εγκλωβιστεί σ’ ιδεολογικούς λόγους. Δεν είναι πια η ελευθερία κριτικής που το διαπερνά αλλά η κομματική ιδεολογία. Μ’ άμεση συνέπεια η διεμβολητική ικανότητα του σατυρικού ν’ αρχίζει να αλλάζει φύση, κι από ανατρεπτικό να γίνεται παρωδία. Σε μια κοινωνία και έναν σύγχρονο κόσμο που ‘χει δυναμιτίσει τα περισσότερα ταμπού, που ‘χει σχεδόν βγάλει όλα τα πέπλα των απαγορεύσεων (μ’ εξαίρεση ακόμα τον ρατσισμό) η πολιτική σάτυρα είναι περισσότερο μια απομίμηση καταστάσεων και προσώπων (κι όχι βέβαια η Αριστοτελική Μίμηση). Παραποιώντας ακραία το ρήμα της έκφρασης αλλά και μεγενθύνοντας υπερβολικά και παρα-φυσικά τα όρια των σχεδίων (στις καρικατούρες) ή των θεμάτων (στα δρώμενα), η χιουμοριστική γραμμη αγγίζει την υπερβολή και παρωδεί απλά μέσα από το ά-μετρό της. Έστω κι ετσι όμως, έστω και σ’ αυτή την “παρωδιακή” της οριακότητα, μια επιτυχημένη απομίμηση-παρωδία, μια έξυπνη πολιτική σάτυρα, μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στην υγιή και δημοκρατική εξέλιξη της κοινωνίας μας, που τόσο διαπερνάται από την κρίση.
Δημοσθένης Δαββέτας