Για έναν φιλελεύθερο ανθρωπισμό
Συχνά γύρω μου ακούω μαινόμενους αντι-καπιταλιστές να ταυτίζουν το φιλοσοφικό κίνημα του Ανθρωπισμού (γεννήθηκε στην Αναγέννηση κι οι ιδέες του είναι ενεργές ως σήμερα) με την αριστερή ιδεολογία. Θεωρούν δε δεδομένο οτι ο φιλελευθερισμός ως φιλοσοφική, οικονομική και κοινωνική πρόταση ταυτίζεται με την ιδεολογία της καταπίεσης , της εκμετάλλευσης και της επιβολής των δυνατών στους αδύνατους. Μια τέτοια προσέγγιση δεν μπορεί να γίνει δεκτή ως ιστορική αλήθεια. Μόνο ως ανίερη προπαγάνδα μπορεί να λειτουργήσει.
Έχοντας τις ρίζες του στην Αρχαία Ελλάδα και διαμορφωμένος μεταξύ άλλων ιστορικά από τους Άνταμ Σμιθ, Στιούαρτ Μίλς, Μπένταμ κλπ. ο φιλελευθερισμός, είναι βασικά ένα σύνολο ιδεών, ένα φιλοσοφικό ρεύμα, που στοχεύει την πολιτικό-κοινωνικό-οικονομική ελευθερία του ατόμου. Αυτό το τελευταίο, μέσα στο φιλελεύθερο κοινωνικό πλαίσιο, ξεφεύγει χάριν στην εκπαίδευση της “άμιλλας-ανταγωνιστικότητας”, από περιττές δεσμεύσεις κι αγκυλώσεις και γίνεται θεμέλιος λίθος μιας ανοιχτής κοινωνίας, δομημένης στην αξιοκρατία και την ορθολογική θεσμική λειτουργία. Αν διαβάσουμε π.χ. τον 19ο αιώνα μέσα από τα έργα των Ουγκώ και Ντίκενς, θα δούμε οτι τότε δινόταν μεγαλύτερη βαρύτητα στην ελευθερία, κοινωνική προστασία ή ευ-ημερία, απ’ ότι σήμερα. Αν πάλι κάποιος γνώρισε παλιότερα τα πρώην “σοσιαλιστικά” κράτη ή σήμερα ταξίδεψε σε Κίνα ή Αραβικές χώρες, θα διαπίστωσε το πόσο η απουσία δημοκρατικών ελευθεριών, θρέφει την καταπίεση των στοιχειωδών δικαιωμάτων και οξύνει τον φανατισμό. Κάθε φορά που παγκοσμίως ιστορικά υπήρχε κρίση, στις αρχές του φιλελευθερισμού επιστρέφαμε, για διόρθωση του προβλήματος. Γιατί επιτρέπει, χάρις στην ελευθερία του, να δράσουν και να κυβερνήσουν, αν εκλεγούν δημοκρατικά, ακόμη και τα πιο ακραία αριστερά στοιχεία. Κάτι που ‘ναι αδύνατον σε κομμουνιστικά συστήματα.
Η δυσπιστία απέναντι στον φιλελευθερισμό, εκτός της προαναφερθείσας ιδεολογικής προπαγάνδας, οφείλεται επίσης, στην ευρωπαϊκή παράδοση της προστασίας του κράτους προς τους πολίτες, μια πραγματικότητα που σήμερα δοκιμάζεται από την παγκοσμιοποίηση και τον ανταγωνισμό που αυτή επιβάλλει. Κι είναι εδώ το σημείο που πρέπει να προσέξει ο φιλελευθερισμός. Γιατί, αν μεν σε μια ανοιχτή κοινωνία είναι θεμιτό να φεύγεις από μια εργασία και να ψάχνεις άλλη, το κύριο ζήτημα παραμένει: δε βρίσκει σήμερα κανείς, έστω και δύσκολα εργασία. Γι’ αυτό πρέπει να τονιστεί η επιχειρηματικότητα, να τονιστεί η ευρηματικότητα, ώστε η πολυπόθητη «Ανάπτυξη» να βάλει τις βάσεις για τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Να αντιμετωπιστεί επιτέλους η εργασία σαν αγαθό που βοηθά στην ανθρώπινη εξέλιξη και δημιουργική πρόοδο. Να ξαναγίνει απλά ο φιλελευθερισμός αυτό που ήταν στο ξεκίνημά του: Ανθρωπισμός.
Δημοσθένης Δαββέτας