Η σημερινη προδημοσιευση ,συζητηση μου με την Μαρινα Αμπραμοβιτς απο το βιβλιο μου” Διαλογοι”που θα εκδοθει τελη οκτωβριου απο τις εκδοσεις ΚΑΚΤΟΣ.
Marina Abramovic
Μεταφορά ενέργειας
Ύστερα από μια σύντομη ενασχόληση με τη ζωγραφική, η Marina Abramovic θα την εγκαταλείψει γρήγορα. Η επιθυμία της ήταν να υπερβεί την επιφάνεια του πίνακα και να ανακαλύψει νέα στοιχεία, νέα υλικά που θα συνέθεταν μία άλλη καλλιτεχνική γλώσσα.
Ήδη από το 1974, όταν παρουσίασε το έργο της «Installation Métronome» στη Γκαλερί Σύγχρονης Τέχνης του Ζάγκρεμπ, η μέχρι πρότινος πορεία της προανήγγελλε ήδη, με χαρακτηριστικό τρόπο, τι θα επακολουθούσε: δράσεις, περφόρμανςένας, εγκαταστάσεις, κ.ά…, θα προσέθεταν και θα εμπλούτιζαν το καλλιτεχνικό της ρεπερτόριο. Εφεξής, το πέρασμα από την ιδέα της αναπαράστασης σε εκείνη της «παράστασης» (εμφάνισης), θα αποτελέσει σημείο αναφοράς.
Δημοσθένης Δαββέτας: Ποια υλικά προτιμάς;
Marina Abramovic: Κάθε στοιχείο μπορεί να αποτελέσει πηγή δημιουργικότητας, τα σχέδια, οι λέξεις, οι φωτογραφίες, οι ταινίες, τα θεατρικά αντικείμενα, ό,τι συμβάλλει εντέλει στην ανανέωση της τέχνης, αρχής γενομένης από την επιστήμη, την έρευνα και τη φαντασία.
Δ. Δ.: Εσύ, η ίδια, δεσπόζεις στα έργα σου, σαν να σκηνοθετείς τον εαυτό σου.
Μ.Α.: Είναι αλήθεια ότι δεν κρύβο
μαι. Πιστεύω ότι η σωματική μου εμπλοκή είναι ουσιώδης για τη δουλειά μου. Μου επιτρέπει να δείξω ότι αναλαμβάνω την ευθύνη αυτού που κάνω.
Δ. Δ.: Επιτρέπει επίσης να αναδειχθεί η ένταση του έργου.
Μ.Α.: Σαφώς. Κανένας δεν ξέχασε τότε που στάθηκα γυμνή με τον Ulay στην είσοδο του Μουσείου. Οι επισκέπτες ένιωσαν την ανάγκη να μας αγγίξουν. Ήταν μια ενδιαφέρουσα εμπειρία μέχρι που η αστυνομία διέκοψε την παράσταση. Μια άλλη φορά, πάντα μαζί με τον Ulay, μας χτυπούσαν για τρεις ώρες, και όσο περνούσε η ώρα ο ρυθμός των χτυπημάτων γινόταν όλο και πιο έντονος. Πρέπει να γνωρίζεις τον τρόπο με τον οποίο τραβάς την προσοχή των επισκεπτών. Άλλοτε πάλι, επέτρεψα να γράψουν πάνω στο γυμνό κορμί μου. Επίσης, πήρα τη θέση μιας ιερόδουλης, εκτιθέμενη πίσω από τη βιτρίνα ενός οίκου ανοχής στο Άμστερνταμ. Μα, όλος ο κόσμος έχει ακούσει να μιλάνε γι’ αυτές τις εκδηλώσεις.
Δ. Δ.: Η τελευταία σου δουλειά τιτλοφορείται: «Brazil Project». Πόσο καιρό δουλεύεις γι’ αυτήν;
Μ.Α.: Η προετοιμασία της μου πήρε τέσσερις μακροχρόνιες περιόδους: καθεμία από αυτές διήρκησε περίπου τρεις μήνες. Ταξίδεψα πολύ. Έκανα συνεχώς έρευνες. Η Βραζιλία φημίζεται κυρίως για τον πλούτο της σε ορυκτά. Είναι γνωστή για τους γεώδεις λίθους και τους αμέθυστους. Έκανα επιτόπιες έρευνες στη χώρα αυτή.
Δ. Δ.: Ήσουν μόνη;
Μ.Α.: Όχι, ήμουν μεταξύ πολλών μεταλλωρύχων, αλλά μόνη μου συνέλεξα τα ορυκτά ή τους υπεδείκνυα τι έπρεπε να περισυλλέξουν. Η συγκομιδή των γεωδών λίθων, η εξόρυξή τους από το φυσικό περιβάλλον και η μετατροπή τους σε γλυπτό, όλα αυτά υπάγονται σε μια συμπεριφορά συνόλου.
Δ. Δ.: Πρόκειται συνεπώς για μία χειρονομία της οποίας το νόημα δηλώνει έμμεσα τη σχέση του καλλιτέχνη με την Ύλη της Φύσης.
Μ.Α.: Πράγματι, ο κόσμος που επισκέφτηκε την έκθεση στην γκαλερί Navarra, στο Παρίσι, συνέλαβε αμέσως τη συμπληρωματική αυτή σχέση: τα διαφορετικά υλικά, αφού αρχικά έλαβαν ποικίλες μορφές, μετετράπησαν, κατά μία έννοια, σε μεταδότες ενέργειας, ζωτικότητας. Νιώθουμε την ανάγκη να εισχωρήσουμε στην καθαυτό ύλη και να εμβαθύνουμε στα μυστήριά της για να μας αποκαλυφθεί ό,τι συμπεριφέρεται πράγματι ως δρων υποκείμενο. Στον πρώτο όροφο, λόγου χάριν, βρίσκονταν οι καρέκλες. Τα έργα αυτά συνοδεύονταν από ένα κείμενο που έδινε οδηγίες στον επισκέπτη· εκείνος μπορούσε, εφόσον το επιθυμούσε, να κάτσει σε αυτές. Μπορούσε άρα να γίνει αποδέκτης της ενέργειας που έχει η ύλη. Στον ίδιο πάλι όροφο, συναντούσε κανείς κάτι παρόμοιο με τα «παπούτσια από αμέθυστο». Ο επισκέπτης μπορούσε να τα φορέσει για να δεχτεί την ενεργητική δράση της ύλης.
Δ. Δ.: Εφάρμοσες μία παρόμοια διαδρομή στον εξωτερικό χώρο της γκαλερί, στην αυλή.
Μ.Α.: Όντως, ο επισκέπτης μπορούσε να σταθεί όρθιος μπροστά στα βαριά κομμάτια από γεώδη λίθο στηριζόμενα σε βάθρα που ξεπερνούσαν τα τρία μέτρα ύψος και, με αυτόν τον τρόπο, λάμβαναν την ενεργητική δράση του υλικού.
Δ. Δ.: Ύλη, σώμα και πνεύμα προσκαλούν συνεπώς σε μία νέα σχέση με τον χώρο.
Μ.Α.: Ο χώρος δεν είναι τίποτα άλλο από τη διάνοιξη νέων περιοχών οξυγόνου, είναι η πορεία ανακάλυψης νέων ζωτικών δυνάμεων· θα έλεγα ότι είναι, ενδεχομένως, ένα είδος συλλογικής ενέργειας.
Δ. Δ.: Άρα, στο σύνολο της δουλειάς σου οι τρεις καθοριστικοί παράγοντες είναι ο καλλιτέχνης, η ύλη και ο επισκέπτης. Η στενή συνεργασία τους συνιστά αδιαμφισβήτητη συνθήκη για τη σύλληψη του έργου σου. Τι είδους σχέσεις αναπτύσσονται μεταξύ του ενός εμπλεκόμενου μέρους με τα υπόλοιπα δύο; Ας ξεκινήσουμε από τον καλλιτέχνη.
Μ.Α.: Πρόκειται εν προκειμένω για εκείνον που, χάρις στη διαίσθησή του, δύναται να καταστεί διαφανής. Είναι έτοιμος να αφεθεί για να κατοικηθεί από τον Άλλο, να απωλέσει το Εγώ του και, από τα βάθη της σωματικής και πνευματικής του ενέργειας, να υποδείξει, να σηματοδοτήσει νέους ενεργειακούς χώρους. Ο καλλιτέχνης δεν περιορίζεται στο ρόλο του παρατηρητή των καταστάσεων, είναι κι ο ίδιος πρωταγωνιστής. Ως εκ τούτου, για τις ανάγκες του «Brazil Project», βρέθηκα στο χώρο εργασίας των μεταλλωρύχων δουλεύοντας μαζί τους. Ήμουν σωματικά και διανοητικά παρούσα διότι δεν μου αρκούσε να συλλάβω «νοητικά» τα έργα, αλλά έπρεπε επίσης να είμαι κυρίως αυτή που θα τα μορφοποιήσει.
Δ. Δ.: Με ποιο κριτήριο επιλέγεις τα υλικά σου;
Μ.Α.: Βάσει της μορφής τους, ή πάλι βάσει της άμορφης υπόστασής τους. Επιλέγονται επίσης βάσει των ιδιοτήτων των συστατικών τους. Προτιμώ κυρίως εκείνα που μπορούν να μεταδώσουν ενέργεια. Όπως η περίπτωση των γεωδών λίθων του «Brazil Project», όπου τα ορυκτά αυτά προέρχονται από τα τρίσβαθα της γης. Με ενδιαφέρει εξαιρετικά η σχέση αυτή με τα μυστήρια της γης. Το πώς περνάς από το άμορφο της ύλης στην απόλυτα συγκεκριμένη μορφή που θα λάβει στη συνέχεια. Όταν γίνουν καρέκλες ή παπούτσια, παίρνουν μια μορφή που μας είναι οικεία.
Δ. Δ.: Μόνο όταν τα υλικά αυτά λάβουν μορφή μπορούν να μεταφέρουν την ενέργειά τους σε εκείνον που θα έρθει σ’ επαφή μαζί τους. Η επαφή αυτή όμως απαιτεί κάτι παραπάνω από ένα απλό βλέμμα.
Μ.Α.: Απαιτείται η σωματικότητα του επισκέπτη που τοποθετεί το γυμνό του πόδι μέσα στο παπούτσι που κατασκεύασα. Ο επισκέπτης, ωσάν να όφειλε να αναπαράξει τον δικό μου βηματισμό και να αναβιώσει τη δική μου εμπειρία, δεν πρέπει να αρκείται στο να κοιτά και να επιλέγει, αλλά να αγγίζει για να καταλάβει, για να έρθει, τρόπο τινά, σε επικοινωνία με τα υλικά. Οφείλει να ψάξει για να ανακαλύψει σε αυτά τις δυνάμεις που θα του επιτρέψουν να ταξιδέψει παραπέρα και να γνωρίσει άλλες εμπειρίες: κάτι το οποίο δεν ήταν εξαρχής αντιληπτό, κάτι άγνωστο το οποίο καθίσταται ορατό, καθίσταται γνωστό. Μονάχα τότε θα μπορέσει να καταλάβει, καθώς επίσης και να συναισθανθεί τις ενεργητικές ιδιότητες της ύλης, να απελευθερωθεί και να γίνει, την ίδια στιγμή, φυσικός και πνευματικός δέκτης της ενέργειας.
Δ. Δ.: Υπό την έννοια αυτή, αποδεχόμαστε ότι ο επισκέπτης συνιστά αδιαχώριστο στοιχείο του έργου. Το ίδιο το έργο σου στηρίζεται στη μετάδοση της ενέργειας, ενώ μετέχει την ίδια στιγμή στη μετάδοση αυτή, χάρη στον επισκέπτη. Μπορούμε να μιλήσουμε για μια καλλιτεχνική επανεμψύχωση;
Μ.Α.: Δίχως την παρουσία του, η καλλιτεχνική μου γλώσσα δεν θα υφίστατο. Αποστολή του επισκέπτη είναι να ολοκληρώσει ένα κομμάτι του έργου που παραμένει ανολοκλήρωτο. Πρόκειται για μια αναγκαστική συνθήκη. Ως εκ τούτου, όλα πρέπει να συνδράμουν για να δεξιωθούν την πνευματική ή φυσική συμμετοχή του θεατή/επισκέπτη.
