Σαιρεν Κιρκεγκωρ, ο πατέρας του υπαρξισμού κι οι πολλές του ταυτότητες..
03 Απριλιου 2021
Ο Σαιρεν Κιρκεγκωρ (1813-1855), ηταν γονος ευπορης οικογένειας της Κοπεγχάγης.Το επώνυμο του σημαίνει τον προαύλιο χωρο της Εκκλησίας η το νεκροταφείο. Κατα ενα διαβολικό παιχνίδι της μοίρας και τα δυο προαναφερθέντα στοιχεία έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην ζωή του. Ηταν το έβδομο παιδι μιας μέτριας μορφώσεως γυναίκας κι ενος ικανότατου αυτοδημιουργητου επιχειρηματία που εμπιστευόταν ειδη ιματισμού. Μπορούσε κοντολογίς ο νεαρός Σαιρεν να ζήσει πλουσιοπάροχα μια αστική ζωή. Όμως ο πατέρας του ,αυτος ο αυτοδημιουργητος πλούσιος επιχειρηματίας ,ητσν παράλληλα βαθιά θρησκευόμενος.. Τόσο ώστε τους αλλεπάλληλους θανάτους των παιδιών του τους ερμήνευσε ως τιμωρία Θεου ,γιατί οτσν ητσν νεος βλαστημουσε κι επίσης άφησε την μητερα των παιδιών του εγγυο πριν παντρευτούν. Ηταν δε πεπεισμένος οτι κανένα απο τα παιδιά του δεν θα ζήσει πέραν του 33 ετους ηλικιας του Χριστού. Κατι βέβαια που επαληθεύτηκε εν μέρει μιας κι έχασε τα πέντε απο τα 7 παιδιά του. Ο νεαρός Κιρκεγκωρ, ο οποίος είχε και μια μικρή αναπηρία στο πόδι ηταν ιδιαίτερα ευαίσθητος και πολύ δεμένος με τον πατέρα του του οποίου την ενοχή,την μελαγχολία ,αλλά και την αναμονή της τιμωρίας του θεου σωματοποιησε. Και τακανε δικα του. Κατι σαν σύνδρομο συμ-παθειας. Δυο μέρες μετα τον θάνατο του εγραψε” Πέθανε για μένα ώστε αν ειναι δυνατόν να μπορέσω να γίνω κατι . Η ανάμνηση απο εκείνον ,το εξευγενισμενο πορτρέτο του ειναι πολύ αγαπητό για μένα και θα ειμαι προσεκτικός ώστε να διατηρήσω την μνήμη του με ασφάλεια απο τον κοσμο”. Ο Κιρκεγκωρ φοίτησε στο σχολείο της ” Πολιτικης Αρετης”. Αριστευσε στα Λατινικά και την Ιστορία. Για να ευχαριστήσει τον πατέρα του εντάχθηκε στον ζωή του κλήρου. Δεν έμεινε όμως για πολύ γιατί άρχισε ν’αμφισβητει την υπαλληλική διάσταση των προτεσταντων ιερέων. Γι’αυτον η θρησκεια κι η σχεση με τον Χριστιανισμο ηταν κάτι πολύ πιο βαθύ απο τυπολατρικους διοικητικούς κανόνες. Έτσι τελειώνοντας το σχολείο το 1830 μπήκε στο Πανεπιστήμιο να σπουδάσει θεολογία. Έτσι και κοντά στην υπόσχεση πουχε δώσει στον πατέρα του ηταν και ηταν ελεύθερος απο “υπαλληλικες” εκκλησιαστικές δεσμεύσεις.
Να ομως που συνέβη και σ’αυτον ο,τι συχνά συνέβη και σ’αλλους σπουδαίους στοχαστές. Λίγο μετά που σπούδαζε θεολογία γοητευτηκε απο την λογοτεχνία και την φιλοσοφία κι ειδικά απο τον Χέγκελ του οποίου τα εργα κυριαρχούσαν τοτε στην πνευματική ζωή της Ευρώπης. Μελετά λοιπόν την διδασκαλία του Χέγκελ.. Επίσης σημαδεύεται βαθιά απο τον Σωκράτη και κάνει την διατριβή του με θέμα ” η ιδέα της ειρωνείας με συνεχείς αναφορές στον Σωκρατη”.
Καθοριστικό σημείο στο έργο του ηταν η συνάντηση του το 1837 με την Ρεγκινε Ολσεν ,τον έρωτα της ζωής του και την μουσα του συγγραφικού του έργου. Της έγραφε “Ω της καρδιάς μου Δέσποινα ,αποθησαυρισμενη στα πιο απρόσιτα κελιά του κάστρου της καρδιάς μου ,ο νους μου ολος ειν’εκει….ω άγνωστη θεα! Ναι πραγματικά μπορώ να πιστέψω στων ποιητών τους μύθους …” Με την Ρεγκινε γνωρίστηκαν νεοι. Στις 8 Σεπτεμβρίου του 1840 της έκανε πρόταση γάμου. Όμως σε λιγότερα απο έναν χρόνο διέλυσε ο ίδιος τον αρραβώνα του γιατί η μελαγχολία του τον βασάνιζε και φοβήθηκε οτι στον γάμο του θα την έκανε δυστυχισμένη.Ένοιωθε τον εαυτό του ακατάλληλο για γάμο οπως έγραψε στα ημερολόγια του. Αυτη ομως παρότι τον αγαπούσε παντρεύτηκε τον Σλεγκελ εναν υψηλόβαθμο δημόσιο υπάλληλο. Ο Σαιρεν δεν έπαψε ποτέ να την αγαπα κι όταν αυτη επέστρεψε από το ταξίδι μετάθεσης του συζύγου της πηγε να δει τον Κιρκεγκωρ, αλλ’ αυτος λιγο πριν ηταν ήδη νεκρος. Η Ρεγκινε έζησε ως το 1904 κι όταν πέθανε θάφτηκε δίπλα στον Σαιρεν στην Κοπενχάγη.
Η πρώτη συγγραφική του περίοδος,μετα από πολλά άρθρα που έγραψε νεος, ξεκινά με την γραφη δυο σημαντικών του έργων: το 1841 ,η πανεπιστημιακή του διατριβή ” η ιδεα της ειρωνείας με συνεχείς αναφορές στον Σωκρατη” και το 1843 το ” Ειτε-Ειτε”. Πρόκειται για δυο έργα που αναφέρονται σε δυο μεγάλους στοχαστές τον Σωκράτη και τον Χέγκελ, στον οποίο τελευταίο ειδικά ασκεί κριτική. Τον ίδιο χρόνο ,το 1843 ,όταν μαθαίνει για τον αρραβώνα της Ρεγκινε ,γραφει ενα τμήμα του έργου του “Φοβος και τρομος” το οποίο ερμηνεύτηκε ως η προσμονή του Κιρκεγκωρ ώστε μια θεικη πράξη να του φέρει πίσω την αγαπημένη του. Κι ηταν επίσης την ίδια χρονιά που γραφει την “Επανάληψη”, εργο που αναφέρεται σ’έναν νεαρο κυριο ο οποίος εγκαταλείπει την αγαπημένη του.
Εκείνη την περίοδο γράφει επίσης τα ” Φιλοσοφικά ψιχια ,Η έννοια της αγωνίας, σταδια της οδού της ζωης” , εργα που αφορούν την φιλοσοφία του για το πως θ’αντιμετωπίσει κάποιος τις υπαρξιακές του επιλογές και τις συνέπειες της. Όπως επίσης για το αν θα’πρεπε κάποιος ν’αποδεχτει τον Χριστιανισμό η οχι στην ζωή του. Η πιο μετωπική ομως επίθεση κατά του Χέγκελ και της σκεψης του ειναι το έργο του ” Ολοκλήρωση ενός μη επιστημονικού υστερόγραφου στα φιλοσοφικά ψιχια”. Σ’αυτό επιτίθεται κατα του Χεγκελιανου αξιώματος οτι ” η Λογική είναι η Πραγματικότητα και η Πραγματικότητα ειναι η Λογική”
Μεταξύ 1845 και 1846 ο συνεργάτης της σατυρικης εφημερίδας ο” Κουρσαρος” Μελερ δημοσίευσε ενα άρθρο,σαφώς ανεπαρκή και άγνοιας εναντίον του έργου του Κιρκεγκωρ ‘Τα στάδια της Ύπαρξης”. Αμέσως αυτος απάντησε υπερασπίζοντας το έργο του και γελοιοποωντας τον Μελερ,ενω ταυτόχρονα υποτίμησε την εφημερίδα. Ο εκδότης της Ααρον Γκολντσμιντ εξοργίστηκε κι άρχισε να επιτίθεται συνεχώς στον Κιρκεγκωρ κοροϊδεύοντας την εμφάνιση ,την φωνή και τις συνήθειες του. Ο Κιρκεγκωρ απάντησε με άρθρα και το πράγμα τράβηξε πολύ μέχρι να κοπάσει.
Το 1846 ξεκινά μια νέα συγγραφική περίοδο του με το χειρόγραφο του έργου του “Ασθένεια προς Θάνατον”
Ενω η πρώτη συγγραφική περίοδος ήταν επικεντρωμένη στον Χέγκελ ,η δεύτερη επικεντρώνεται στην υποκρισία της Προτεσταντικής Εκκλησίας. Μπαίνει πλέον σε μια αναζήτηση της σχέσης του ατόμου με τα κοινά. Τοτε γραφει τις” δυο εποχες” κάτι σαν λογοτεχνική ανασκόπηση. Όταν τελείωσε αυτο το είδος κριτικής ,ταυτόχρονα στοχάζεται μεσα απο παρατηρήσεις του την δυσαρέσκειά του για τον μοντερνισμό ,επειδή προωθεί μια άποψη απάθειας για τον κόσμο και την ζωή. Έβλεπε οτι η σύγχρονη εποχή στηριζόταν στην Λογικη κι οχι στο πάθος κι αυτό τον ενοχλούσε. Στράφηκε εναντίον του κομφορμισμού και της πολιτισμικής αφομοίωσης τα οποία όπως έγραψε παράγουν ” ομοιόμορφα ατομα ” κι ένα αδιάφορο κοινο που το ονόμασε ” οχλο”. Υπερασπίστηκε την ιδιαιτερότητα και την μοναδικότητα των κοινοτήτων. Υπερασπίζεται το άτομο που απειλείται να πνιγεί απο τον” οχλο”. Θεωρεί οτι η προτεσταντική Εκκλησία της Δανίας τότε βρίσκεται σε κατάσταση παρακμής κι εξαθλίωσης γιατί έχει χάσει τον δρόμο της και τον πραγματικό χριστιανικό τρόπο ζωής. Ηταν τότε που εισήγαγε το θέμα του “αλματος προς την πιστη”. Την ημέρα της κηδείας του παραλίγο να γίνει σύρραξη κι ο πολυπληθής παρευρισκόμενος κόσμος να πάρει το σώμα του ,γιατι πίστευε οτι ο Κιρκεγκωρ δεν θαθελε να θαφτεί απο την προτεσταντική Εκκλησία. Ευτυχώς με την παρέμβαση του αδελφού του απεσωβηθηκαν τα χειρότερα.
Ως στοχαστής χαρακτηρίστηκε ” Χριστιανός Υπαρξιστής,” ‘Πατέρας του Υπαρξισμου”, ” κριτικος λογοτεχνιας” ,”ψυχολογος”, “ποιητης”, ‘φιλοσοφος”. Οι δυο πιο δημοφιλείς ιδέες του ητσν η “υποκειμενικότητα” και το “αλμα πιστης”. Έγραψε τα μισά σχεδόν εργα του με ψευδώνυμα χαρακτήρων που ο ίδιος δημιούργησε για ν’αναπαραστησει τα στάδια της σκέψης του. Κάτι που μας θυμίζει τον διάσημο επίσης μεταγενέστερο πορτογαλλο ποιητη Φερνάντο Πεσσόα. Ο Κιρκεγκωρ αρνιόταν την ενιαία σκέψη και προτιμούσε την αποσπασματική με διαφορετικό ψευδώνυμο χαρακτήρα.
Χώριζε τα εργα του σε τρία στάδια διαδρομής Σκέψης: την Αισθητική,την ηθική και την θρησκευτική. Στο πρώτο στάδιο ο άνθρωπος “ζει για την στιγμη”.Για την διασκέδαση ,τον ενθουσιασμό των αισθήσεων και την πρόσκαιρη χαρά καθώς αλλάζει εύκολα πορεία συμφωνα με τις διαθέσεις των περιστάσεων. Στο δεύτερο στάδιο κυριαρχεί το πρέπει,το καθήκον κι η “επιλογή του εαυτου” Για να γίνει πιο κατανοητός γι’αυτον τον ” ηθικο ανθρωπο” χρησιμοποίησε το παράδειγμα της θυσίας της Ιφιγένειας. Είπε οτι ο Αγαμέμνων κλήθηκε να θυσιάσει την κόρη του λόγω ηθικού καθήκοντος απέναντι στον Ελληνισμό και για να κάνει καλο στους τοτε Έλληνες.. Για το τρίτο στάδιο ,αυτο του θρησκευτικού,χρησιμοποίησε το παράδειγμα της θυσίαςτου Αβραάμ. Αυτος αποφάσισε να θυσιάσει τον γυιο του γιατί του το ζήτησε ο Θεος . Πρόκειται για την γένεση της πίστης για το ” αλμα πιστης”. Ο Αβραάμ ξεπέρασε το λογικο κι ηθικο στάδιο και έθεσε τον εαυτό του ” σε απόλυτη σχέση με το απόλυτο ” όπως έγραψε.
Κι ενα σημείο αξιοπρόσεκτο πριν τελειώσω. Ανάμεσα στα διάφορα ψευδώνυμα που πήρε ο Κιρκεγκωρ ηταν και κάποια οπως ο ” Βίκτωρ ο ερημίτης ” που είχαν έμμεση σχέση με τον Ανατολικό Χριστιανισμό και την Βυζαντινή Θεολογία ( πχ τον Δαμασκηνό). Καθόλου τυχαίο μιας κι ως ουσιαστικός Χριστιανός που έγινε προς το τέλος της Ζωής του είχε ενδιαφερθεί μάλλον για Ορθοδόξους στοχαστές. Πάντως ήξερε για την αξία του έργου του κι όταν ήταν προς το τέλος της ζωής του στο νοσοκομείο είπε σε φίλους οτι ένοιωθε οτι ειχε συμπληρώσει το έργο του κι επιθυμούσε να πεθάνει. Γι’αυτον είπε ο Βιτκενσταιν οτι” ηταν με διαφορά ,ο πιο εξέχων διανοητής του 19ου αιωνα”. Πραγματικά η προσωπικότητα κι η σκέψη του επηρέασαν καθοριστικά την σύγχρονη διανόηση, οπως θα δούμε και σ’επομενα αρθρα μου.
Δημοσθένης Δαββετας Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης, ποιητής, εικαστικός, γεωπολιτιστικος αναλυτής.
See translation
63
23 comments
2 shares
Like
Share