Ο Πλατων κι ο Καποδίστριας.
Στην πολιτεια του ο Πλατων ( 473 c-d) μας δίνει τα βασικά χαρακτηριστικά του καλου Κυβερνήτη . Αυτα σε γενικές γραμμές είναι τα ποιοτικά στοιχεία του σωστού κυβερνήτη.
Ο “φιλόσοφος βασιλιάς” του Πλάτωνα αναζητά την πραγματική σοφία, την αληθινή γνώση. Στην πολιτεία του ο κυβερνήτης υπηρετεί την αριστοκρατία του Πνεύματος κι ειναι φύλακας, κυβερνήτης της ιδανικής πόλης. Κατα μια εξαιρετική συγκυρία η περίοδος της αμφισβήτησης των πολιτικών που βιώνουμε εδώ και κάποιες δεκαετίες στην χωρα μας, αντιστοιχεί με την περίοδο της κοινωνικής παρακμής και απαξίωσης του πολιτικού συστήματος, της Αθηναϊκής Δημοκρατίας των χρόνων του Πλάτωνα, μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο. Συνεπώς μπορεί να μας φανει χρήσιμη η άποψη του μεγάλου φιλοσόφου για τα ποιοτικά στοιχεία που πρέπει να’χει ο καλος κυβερνήτης
Μας λέει λοιπόν μέσα από τα λόγια του Σωκράτη.
” Πρέπει λοιπόν να εξετάσουμε ποιοι θα είναι εκείνοι οι κυβερνήτες-φύλακες που θ’ αποδειχθούν ικανοί να λειτουργούν πάντοτε προς το συμφέρον της πόλης. Αυτούς λοιπόν πρέπει να τους δοκιμάζουμε από τα παιδικά τους χρόνια και θα προκρίνουμε εκείνους που διακρίνονται για την σταθερότητα τους και τη δυνατότητά τους να μην εξαπατώνται εύκολα.” Και συνεχιζει:” Θα πρεπει να δοκιμάσουμε την αντίστασή τους τόσο στην ηδονή όσο και στον φόβο, σκληρότερα απ’ όσο δοκιμάζεται χρυσάφι στην φωτιά, για να δούμε αν εύκολα παρασύρονται απ’ ό,τι μπορεί να τους γοητεύει και αν μένουν ευπρεπείς, αποδεικνύονται σε όλα άνθρωποι με ευπρέπεια, καλοί φύλακες του εαυτού τους και της πνευματικής αγωγής που έχουν δεχθεί.
Εφ’όσον λοιπόν κάποιος ανταποκριθεί σε όλα και αποδείξει πως είναι πρότυπο εγκράτειας και αρμονίας, θα ήταν βεβαίως πολύ χρήσιμος για την πόλη και τον εαυτό του. Και αν αποδειχθεί αψεγάδιαστος και φθάσει έτσι στην ανδρική του ηλικία, τότε θα πρέπει να του ανατίθεται η διακυβέρνηση της πόλης και θα του αξίζει να του απονείμουμε τιμές και όσο είναι ζωντανός και όταν πεθάνει. Κάθε άλλος, που δεν θ’ αποδεικνύεται άξιος, θ ’απορρίπτεται ως ανεπαρκής. Κάπως έτσι μου φαίνεται πως θα πρέπει να εκλέγονται οι κυβερνήτες-φύλακες της πολιτείας.
… Οι άνθρωποι αυτοί, που είναι ταγμένοι και κατάλληλοι να υπερασπίζονται την πόλη σε περίπτωση πολέμου και είναι υπεύθυνοι για την ασφάλεια των πολιτών, θα πρέπει να μην έχουν προσωπική περιουσία και ο χώρος στον οποίο κατοικούν να είναι προσβάσιμος σε όλους. Θα πρέπει να συντηρούνται ως προς τα αναγκαία από τους ίδιους τους πολίτες.
Το χρυσάφι των ανθρώπων δεν χρειάζεται σ’ αυτούς που κρύβουν θησαυρό στην ψυχή τους. Αυτός ο θησαυρός είναι θεϊκό δώρο και ως τέτοιο δεν μπορεί να αναμειγνύεται με το χρυσάφι των θνητών που είναι το κίνητρο για πολλά ανόσια κακουργήματα. Μόνοι αυτοί μέσα στην πόλη δεν θα έχουν δικαίωμα στο χρυσάφι, στον πλούτο, στην πολυτέλεια, σώζοντας έτσι τους εαυτούς τους και τους συμπολίτες τους.
Η απόκτηση προσωπικής περιουσίας θα τους μετατρέψει σε υπηρέτες του πλούτου τους και αντί να διαθέτουν τους εαυτούς τους στην προστασία των πολιτών, θα γίνουν οι φύλακες των δικών τους συμφερόντων και δημιουργώντας έτσι έχθρες θα επιβουλεύονται περισσότερο τους εσωτερικούς παρά τους εξωτερικούς εχθρούς, οδηγώντας την πολιτεία σε αποσύνθεση και καταστροφή.»
[1] Πλάτωνος Πολιτεία, 473 c-d.
[2] Πλάτωνος Πολιτεία, 413c – 414a και 416d – 417b .
Τα λόγια αυτά , μπορούν να ιδωθουν απο δυο σκοπιές κατα την άποψη μου.
Κατά την πρώτη: ως μια εσωτερική πραγματικότητα ,όπου ο κυβερνήτης- Νους ,θα πρέπει να είναι λιτός ,να’χει αυτοσυγκράτηση,να συμβάλλει στην αυτογνωσία, να μην παγιδεύεται απο τα υλικά πλούτη ,να’ναι αδέσμευτος απο τις υλικες κι ηδονιστικες εξαρτήσεις ,έτσι ώστε ,να μπορει να κυβερνήσει την ψυχή και το σώμα ,τα πάθη και τις εξαρτησιακες επιθυμίες . Ο βασιλιας-Νους ,σ’αυτήν την πρώτη ανάγνωση είναι ο φιλόσοφος-Νους.
Στην δεύτερη τώρα περίπτωση ,αυτήν της εξωτερικής πραγματικότητας, ψάχνουμε να δούμε ηγέτες-κυβερνήτες που να κυβέρνησαν με σωφροσύνη για το καλό του λαού τους και της πατρίδας τους κι όχι για ιδιον υλικον η ναρκισσιστικον όφελος . Κυβερνήτες σοφούς που μέσα απο την ηθική ζωή τους προσέφεραν στο σύνολο ,στην συλλογικότητα, στον λαο και πατρίδα τους μακρια απο προσωπικά συμφέροντα.
Και έτσι αυθόρμητα μου έρχονται συχνά στον νου περιπτώσεις ηγετών που επάξια ενσαρκωσαν τα λόγια του Πλάτωνα. Όπως κάποια ενδεικτικά παραδείγματα κατ’αρχήν διεθνή σαν αυτα των Γκαντι ,Μαντέλα, Ντεγκωλ κλπ.οι οποιοι δεν έδωσαν προτεραιότητα στην απόκτηση πλούτου κατα την διάρκεια της διακυβέρνησης τους ,ξοδεύοντας μάλιστα κάποιοι και την προσωπική τους περιουσία για χαρη της πατρίδας τους. Στην Ελλάδα ο σώφρων κυβερνήτης δεν ειναι έτσι απλα μια φιλοσοφική ιδέα του Πλάτωνα. Είναι κυρίως το βαθύ αίτημα όλων των πολιτών που πιστεύουν και πίστευαν στην Δημοκρατια. Πάντα υπήρχε έντονο αυτο στους Έλληνες γι’αυτο ειναι δύσπιστοι γενικά στους πολιτικούς ( πιστεύει ο κόσμος οτι πολιτεύονται για να πλουτίσουν). Οταν λοιπόν τύχει στις λίγες αυτες περιπτώσεις ( και στην αρχαιότητα και στο Βυζάντιο και στους νεότερους χρόνους) να παρουσιαστεί ενας ηθικος, πατριώτης πολιτικος, ακόμη κι αν εχει λαθεψει σε κάποιες αποφάσεις του ,εν τούτοις τον αγαπούν και τον κρατούν σφιχτά στην καρδια τους οσα χρόνια κι αν περάσουν. Πρόκειται για ιστορικη συλλογική αγαπη, για σεβασμό, που χρησιμοποιείται ως παραδειγμα ιστορικο στους νεότερους και σχετίζεται με το ταυτοτικο διαχρονικά βαθυ αίτημα μιας σοφης διακυβέρνησης για το καλο της Ελλάδας.
Ένα τέτοιο παράδειγμα ηταν κι ο δικος μας Ιωαννης Καποδίστριας.
Όπως μας πληροφορει η βιογραφία του, ο Ιωάννης Καποδίστριας γεννήθηκε στην Κέρκυρα 10 Φεβρουαρίου του 1776 και δολοφονήθηκε στο Ναύπλιο 27 Σεπτεμβρίου του 1831, απο τους Κωνσταντινο και Γεώργιο Μαυρομιχάλη. Εκτός από Έλληνας διπλωμάτης και πολιτικος , διετέλεσε επίσης υπουργός εξωτερικών της Ρωσικής αυτοκρατορίας κι αργότερα υπήρξε ο πρώτος κυβερνήτης του νέου ελληνικού κράτους κατα την μεταβατική περίοδο τότε που η χώρα τελούσε υπο την προστασία των Μεγάλων Δυνάμεων.
Μια μικρή ματια στην γενικότερη Πολιτικη του πορεία φτάνει για να δι
απιστώσει κάποιος το οτι οι αποφάσεις του διακρίνονταν απο το πνευμα της ισορροπίας,της ρεαλιστικής δικαιοσύνης και της ηθικής στάσης και συμπεριφοράς.
[ ] Απο το πολιτικο του ξεκινημα στην ιονιο Πολιτεια το 1801 οπου μαζι με τον Νικολαο Σγουρο ανέλαβε ,με την ιδιότητα των αυτοκρατορικών επιτροπών, την διοίκηση της Κεφαλλονιάς ,ως το 1803 που ανέλαβε την θέση του γραμματέα του κράτους στο τμήμα εξωτερικών υποθέσεων ,αλλά και το 1805 που ως εκλεγεν μελος ( αφου το 1804 τιμήθηκε απο τον τσαρο Αλέξανδρο) της Γερουσίας για να συνταχθεί το νέο Σύνταγμα ο Καποδίστριας κέρδισε την εμπιστοσύνη των γύρω του με την νηφαλιότητα και την σωφροσύνη που τον χαρακτήριζε. Ακόμη κι όταν διαφωνούσε με κάτι η κάποιον ( πχ με τον Ρώσο πληρεξούσιο για το σχέδιο του νέου συντάγματος) πάντα εύρισ
κε την μεση οδο την πιο ρεαλιστική της στιγμής. Και με την στάση του αυτη εξεπλησσε και γοήτευε δείχνοντας προσωπο εμπιστοσύνης. Αλλα κι ως διπλωμάτης της Ρωσίας εύρισκε σώφρονες στρατηγικα λύσεις στον Τσαρο ,όπως ήταν στην περίπτωση της Ελβετίας. Κατάφερε παρα τ’αντιθετα σχεδια της Αυστρίας να χάσουν οι Αυστριακοί καθε έρεισμα που προσδοκούσαν στρατηγικα , και το Ρωσικό σχέδιο περί ουδετερότητας κι ανεξαρτησίας της Ελβετίας να γίνει τελικά πραγματικότητα. Κι ακόμη: μετσ την επιτυχία του αυτη ο τσα
ρος τον διορισε πληρεξούσιο υπουργο του για την Ελβετία. Απο την θέση αυτή συνέταξε το Ελβετικό σύνταγμα και με προσωπικα του προσχέδια καθορισε τα γνωστά ως σήμερα καντονια ( αυτονομα κρατίδια) του Ελβετικού πολιτειακού συστήματος. Αυτη ακριβώς η σώφρων ικανότητα του οδήγησε τον Τσαρο να τον διορισει υπουργό Εσωτερικών της Ρωσίας. Ως υπουργός συμμετείχε το 1814 στις επίσημες συνεδριάσεις των πέντε στην Βιέννη. Κι όπως δήλωσε ο ιππότης φον Γκεντς, σύμβουλος του Μετερνιχ, η τελική πράξη του συνεδρίου ηταν δημιούργημα του Καποδιστρια. Απο την υψηλή του θέση προσπάθησε πολύ για το καλό των Ιονίων νήσων. Ενω στήριξε την Ελληνική επανασταση παρ
ότι αρχικά τυπικά κι επισήμως πίστευε οτι δεν είχαν ωριμάσει οι συνθήκες για κάτι τέτοιο. Υπήρξε και δύσπιστος ως προς την φιλική εταιρεία ,αλλά κι ως προς τις αρχικές ενέργειες του Αλέξανδρου Υψηλάντη να επαναστατήσει.Παρ’ολ’αυτα η αίσθηση του μέτρου ,της αυτοσυγκράτησης και της ηθκοτητας που τον χαρακτήριζαν ,όπως βέβαια κι ο πατριωτισμός του ,τον επέβαλλαν ως την αναγκαία λύση να γίνει ο πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδος. Παρότι είχε ξεκάθαρο αντίπαλο του τον Κοραή ,εν τούτοις ως κι ο Κολοκοτρώνης π
ου δεν ηταν υποστηρικτής του συμφώνησε για την περίπτωση του. Αφού λοιπόν παραιτήθηκε το 1822 απο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας ,το 1827 η συνέλευση της Τροιζήνας τον εξέλεξε με επταετη θητεία πρωτο Κυβερνητη της Ελλάδος. Αν κι ο σκοπός του άρθρου μου δεν είναι ν’αναλυσω ιστορικα το έργο του αλλά να μιλήσω για την ηθική ( πλατωνικα) αξία της προσωπικότητας του, εν τούτοις μπορώ να πω οτι σε γενικές γραμμές, ως κυβερνήτης ,ανακήρυξε την ίδρυση της Ελληνικής Πολιτείας, έκανε μεταρρυθμίσεις για νν’αναδιοργανωθει η κρατική μηχανή, έθεσε το νομικό πλαίσιο της νέας πολιτείας, αναδιοργανωσε τις ένοπλες δυνάμεις σε τακτικα σωματα υπο ενιαία διοίκηση, πέτυχε την επέκταση των συνόρων του νέου κράτους και κατοχύρωσε με κάθε τρόπο την Ελληνική ανεξαρτησία.
Παρά την άδικη δολοφονία του ( δεν υπεκυπτε σε τοπικα συμφέροντα) ο Ιωάννης Καποδίστριας κατάφερε να αγαπηθεί από τον ελληνικό λαό για τον αχρηματιστο και πατριωτικο του χαρακτήρα , για την ηθική και προοδευτική προσωπικότητα του και κυρίως για τις δίχως κανένα προσωπικό του όφελος υπηρεσια προς την Ελλάδα. Ενσαρκωνε θαυμάσια την πλατωνικη αντίληψη του φωτισμένου κυβερνητη. Μια αντίληψη ομως που στο βάθος την αποζητά κι επιδιώκει μεσα του ο Έλληνας: την εικόνα του ελευθερου απο συμφέροντα κι ηθικου ηγέτη που αγαπα την πατρίδα του.
Δημοσθένης Δαββετας Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης ,ποιητής, εικαστικός, γεωπολιτιστικος αναλυτής.