Ο κορωνοιος κι η νεωτερικοτητα.
Με την κρίση του κορωνοιου μπήκαμε απροειδοποίητα, σε μια λογική αν-ιστορική η αν θέλετε ίσως (
μετα-ιστορικη. Ο,τι βλέπαμε στον κινηματογράφο το ζούμε στην πραγματικότητα. Είναι ο πρώτος “απροβλεπτος” σεισμός που γεννήθηκε στην κορύφωση της παγκοσμιοποίησης. Όλα είναι πιθανα: υγειονομική καταστροφή πλανητικής διάστασης,χρηματοπιστωτική η οικονομική κατάρρευση και εντάσεις μεταξύ χωρών για το κλείσιμο η οχι των συνόρων. Πρόκειται για ένα μίγμα παμπάλαιου φόβου θανατηφόρων επιδημιών, ( ακόμη κι αν ως τώρα δεν υπάρχουν τέτοια ακραία δείγματα στην περίπτωση του κορωνοιου), μέσα στα πλαίσια δημιουργίας ενός ” παγκόσμιου χωριου” ( όπως προφητικά ονόμασε την παγκοσμιοποίηση ο Marshall Mcluhan το 1970), το οποίο γέννησε ο τεχνολογικος παροξυσμός.
μετα-ιστορικη. Ο,τι βλέπαμε στον κινηματογράφο το ζούμε στην πραγματικότητα. Είναι ο πρώτος “απροβλεπτος” σεισμός που γεννήθηκε στην κορύφωση της παγκοσμιοποίησης. Όλα είναι πιθανα: υγειονομική καταστροφή πλανητικής διάστασης,χρηματοπιστωτική η οικονομική κατάρρευση και εντάσεις μεταξύ χωρών για το κλείσιμο η οχι των συνόρων. Πρόκειται για ένα μίγμα παμπάλαιου φόβου θανατηφόρων επιδημιών, ( ακόμη κι αν ως τώρα δεν υπάρχουν τέτοια ακραία δείγματα στην περίπτωση του κορωνοιου), μέσα στα πλαίσια δημιουργίας ενός ” παγκόσμιου χωριου” ( όπως προφητικά ονόμασε την παγκοσμιοποίηση ο Marshall Mcluhan το 1970), το οποίο γέννησε ο τεχνολογικος παροξυσμός.Κι είναι ακριβώς αυτός ο συνδυασμός ενός πανάρχαιου φόβου και νεωτερικοτητας που φανερώνει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα αυτής της κρίσης.
Ο Μακρόν αλλά κι οι άλλοι Ευρωπαίοι ηγέτες μίλησαν για ιερή ενότητα, εθνική αλληλεγγύη, αντιδράσεις σοβαρές, με μια τραγικότητα που θυμίζει κρίσεις ,όπως οι τρομοκρατικές πράξεις, ( οπως αυτη πχ στις 13 Νοεμβριου με τους 130 νεκρους), ακομη κι αν η φυση των γεγονοτων μεταξυ τους ειναι τοσο διαφορετικη.
Η κριση του κορωνοιου , σε σχεση με τις προηγουμενες εχει την ιδιαιτεροτητα ν’αφορα αμεσα και κατευθειαν καθε πολιτη του πλανητη μας στην προσωπικη κι επαγγελματικη του ζωη. Ολοι οι τομεις της κοινωνικης μας ζωης ειναι στοχοποιημενοι. Μεταφορες,εμποριο,σχολειο,εργασιακος χωρος,πανεπιστημιο. Οπως διανοιγεται μπροστα μας αυτη η κριση,αντιλαμβανομαστε πως δεν ειναι μια απλη υποθεση κρατους η μονο δημοσιων αποφασεων. Η εκβαση της, ξεπερνα την εθνικη πολιτικη και εξαρταται επισης απο μια ατομικη και συλλογικη πειθαρχια σε χειρονομιες της καθημερινοτητας μας.
Σε τέτοιες καταστάσεις ισχυροποιείται πάντα η ιδέα του έθνους, η οποία παίρνει διαστάσεις συλλογικής ενότητας έναντι της απειλής. Αν δούμε ήδη τα μέτρα που πήραν πολλά κράτη, όπως ΗΠΑ, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Αγγλια, τα σύνορα τέθηκαν υπό έλεγχο και κάθε χώρα φρόντισε τις δικές της πρώτα ανάγκες. Ο κορωνοιος ξύπνησε την ιδέα του εθνους-κρατους κατ’ εικόνα της οικογένειας στην οποία προσφεύγουμε ως σωσίβιο όταν απειλουμαστε από κάτι έντονο. Σ’αυτες τις περιπτωσεις οι κυβερνήσεις ψαχνουν να βρουν τον ισορροπημενο χειρισμο γιατί,αν υπερβάλλουν μπορούν να κατηγορηθούν για δραματική ακρότητα. Αν δε δεν φροντίσουν όπως πρέπει την κατασταση ,κινδυνεύουν να κατηγορηθούν για αδιαφορία.
Όταν υπάρχει τέτοια κρίση οι πολιτικές και κομματικές εντάσεις περνούν σε δεύτερη μοίρα. Το αίσθημα ευθύνης υποχρεώνει σε απουσία από πάθη περιεχομένου με πολεμικές η μικροπολιτικές διαμάχες. Είναι βέβαιο ότι κάθε απόπειρα χρήσης τέτοιων κρίσεων για πολιτικά η κομματικά ωφελη, μπορεί κάλλιστα να θεωρηθεί ως δημαγωγία. Άλλωστε Θα ρθει η ώρα μετά το πέρας της επώδυνης κατάστασης γι’αναλυσεις,κριτικές κι αναζήτηση των όποιων,αν υπάρχουν ευθυνών, για το Α η Β θέμα που αφορά την διαχείριση της κρίσης.
Αυτό πάντως που είναι σίγουρο είναι ότι μετά από την όλη κατάσταση τα πράγματα δεν θα’ναι τα ίδια. Θα χουν αλλάξει. Η κρίση αυτή ανοίγει το πεδίο για μια δραματική αμφισβήτηση του ιδεολογικού μοντέλου της παγκοσμιοποίησης, όπως αυτό είχε αναγγελθεί και υιοθετηθεί από τον Francis Fukuyama το 1992 , στο βιβλίο του ” το τέλος της Ιστορίας κι ο τελευταίος Ανθρωπος”.
Σύμφωνα με αυτό το ιδεολογικό μοντέλο, η παγκοσμιοποίηση. ως ένας ενιομορφος κοσμος, λόγω των αγορών , των τεχνολογικών δεδομένων της επικοινωνίας και της δίχως σύνορα ελεύθερης συναλλαγής, ήταν το μέλλον κι η εξέλιξη. Κι όμως η πραγματικότητα έδειξε το πόσο είναι εύθραυστος ένας κόσμος μετα-συνοριακος και υπέρδια-δικτυωμενος.
Η χρηματοπιστωτική κι οικονομική κατάρρευση, έγινε όπως ένας πύργος από Άμμο στην παραλία. Που σημαίνει ότι η περίπτωση με τον κορωνοιο, είναι κι ένα μάθημα ταπεινότητας απέναντι στον νεωτερικό εγωισμό, ο οποίος πίστεψε ότι έλεγχε πια την φύση και την μοίρα του.
Η κρίση αυτή είναι επίσης η απόδειξη ότι, παρά την τεχνολογική αισιοδοξία που κυριαρχούσε παντού, η Ιστορία δεν είναι ελεγχόμενη. Τα μυστικά της Φύσης παραμένουν μυστικά, παρά την όποια πρόοδο μας. Κι όσοι νομίζουν ότι ξέρουν τον μηχανισμό απολύτου ελέγχου της Φύσης και της εξελικτικής πορείας, θά’πρέπει να μετριάσουν την βεβαιότητα τους η τον όποιο ναρκισσιστικο ενθουσιασμό τους.
Η Ιστορία επίσης δεν είναι γέννημα ενός μηχανισμού τεχνικής αρτιότητας κι ελέγχου. Εμπεριέχει πολλά απροσδόκητα, πολλά απρόβλεπτα, Η ιστορία, αντιθέτως με όσα μπορούν να υποστηρίξουν πολλοί ενθουσιώδης της νεωτερικοτητας, εμπεριέχει η ίδια μέσα στην διαλεκτική της εξέλιξη, μια μυστηριώδη κι απρόβλεπτη πλευρά . Παραμένει πάντα η ίδια κάτι το μυστηριώδες.
Δημοσθένης Δαββετας Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης, ποιητής κι εικαστικός.