Φιλοσοφική αγωνία και ψυχανάλυση 
Πολύ συχνά γύρω μου βρίσκομαι μεταξύ φίλων ή σπουδαστών μου που μου ζητούν να μάθουν επίμονα που συναντιόνται και που διαφέρουν τα όρια φιλοσοφίας και ψυχανάλυσης. Και βέβαια πάνω απ’ όλα η βασική τους απορία είναι η εξής: αφού η φιλοσοφία μας βοηθά στο να νικήσουμε τους φόβους μας και να μάθουμε να ζούμε με σωφροσύνη, αφού αυτή η «τέχνη της ευτυχίας», η φιλοσοφία, όπως την ονόμασε ο Σοπενχάουερ μπορεί να μας θεραπεύσει από τα ισχυρά άγχη μας και τις εσωτερικές διαταραχές, τότε σε τι διαφέρει από την «ψυχολογία του βάθους» όπως χαρακτήρισε την ψυχανάλυση και στοχάστηκε ο πατέρας της ψυχανάλυσης, ο Φρόυντ;
Ειδικά τα χρόνια της δεκαετίας του ’70 η εντύπωση αυτή ότι δηλαδή φιλοσοφία και ψυχολογία σχεδόν δεν διαφέρουν σε τίποτα ως προς την θεραπεία του άγχους, ήταν στην μόδα. Ήταν πολλοί μάλιστα που πίστεψαν ότι αυτά τα δύο ήταν ουσιαστικά ταυτόσημα και ότι η ψυχανάλυση αντικαθιστά πια τη φιλοσοφία. Και εδώ θέλω να τονίσω ότι πρόκειται για επικίνδυνη ισοπέδωση που προκαλεί επιστημονική σύγχυση. Γιατί το ότι, εξ’ ορισμού η φιλο-σοφία, είναι αναζήτηση της σοφίας, δηλαδή ένα είδος θεραπείας ζωής δια της δυναμικής ενέργειας του πνεύματος, δεν σημαίνει ότι η φιλοσοφία πρέπει να συγχέεται με όλες αυτές τις αντιλήψεις ή διάφορε σύγχρονες θεωρίες περί προσωπικής ανάπτυξης. Το λάθος προσέγγισης βρίσκεται στο φαινομενικό γεγονός ότι και οι δύο μοιάζουν να αναζητούν μία μορφή ηρεμίας και εσωτερικής γαλήνης προσπαθώντας να ελέγξουν και να μειώσουν το άγχος. Δεν είναι όμως το ίδιο πράγμα το μεταφυσικό άγχος της φιλοσοφίας (αυτό που ο Κίρκεγκαρντ ονόμαζε αγωνία) με το ψυχολογικό άγχος. Πρόκειται για δύο είδη τελείως διαφορετικά. Κατά τον Φρόυντ αυτόν το σπουδαίο κατά βάση στοχαστή του 20ου αιώνα, το άγχος εμφανίζεται από τη στιγμή που υπάρχει εκρηκτική διάσπαση και αποσπασματικοποίηση της προσωπικότητας. Όταν εμφανίζεται, όπως λέει και ο σύγχρονος φιλόσοφος Λυκ Φερύ, υπάρχει εσωτερική διαμάχη μεταξύ των ανομολόγητων επιθυμιών και των ηθικών απαγορεύσεων. Κι όσο αυτή η διαφορά αυτή δεν ισορροπείται, τότε αρχίζει να λειτουργεί το άγχος. Κι εδώ ακριβώς μπαίνει ο ρόλος της ψυχανάλυσης: η προσπάθεια να επιτευχθεί ο έλεγχος ώστε το άτομο να φτάσει σε εκείνο το σημείο ικανοποίησης για ευχαρίστηση και δράση, για ικανοποίηση και πράξη. Αν και όποτε επιτευχθεί κάτι τέτοιο και υποθέσουμε ότι ο «ασθενής» θεραπεύτηκε, που σημαίνει ότι νικήθηκε το ψυχολογικό άγχος (φοβίες ή εμμονές τέθηκαν υπό έλεγχο) άρα βρήκε την πολυπόθητη γαλήνη και πάλι αυτό δεν σημαίνει ότι λύθηκε το φιλοσοφικό ζήτημα. Διότι η υπαρξιακή αγωνία για τον θάνατο, για την ανθρώπινη περατότητα, για τον έρωτα, την φιλία, τον πόνο, την απώλεια αγαπημένων προσώπων δεν σταματά. Το να θεραπευτούμε από το άγχος δεν σημαίνει ότι παύουμε να έχουμε τους μεταφυσικούς μας φόβους και αγωνίες. Και εδώ ακριβώς βρίσκεται η ουσιαστική διαφορά μεταξύ ψυχανάλυσης και φιλοσοφίας: στη μορφή του άγχους. Η ψυχανάλυση ασχολείται κυρίως με το παθολογικό άγχος, αυτό των εσωτερικών μας αντιφάσεων και μαχών. Η φιλοσοφία αντιθέτων ενδιαφέρεται για το υπαρξιακό άγχος, την υπαρξιακή αγωνία, για την ανθρώπινη κατάσταση, αυτή που είναι κοινή για όλους. Πρόκειται για τη διαρκή αγωνία του «έπεκεινα» του θανάτου που θα την έχει ο οποιοσδήποτε άνθρωπος είτε έχει «θεραπευτεί» είτε όχι. Πρόκειται για το στοχασμό του τι είναι η ζωή, του τι είναι ο άνθρωπος, ποια η πορεία του, τι να κάνει, ποια είναι η αλήθεια. Η διαρκής αγωνία και το άγχος της απώλειας των προσφιλών μας προσώπων είτε θεραπευτούμε είτε όχι από το παθολογικό άγχος της ψυχανάλυσης, παραμένει ως φιλο-σοφική αγωνία. Και είναι αυτό ακριβώς το σημείο όπου δεν συναντιούνται και διαφέρουν ουσιαστικά φιλοσοφία και ψυχανάλυση.
Δημοσθένης Δαββετας Καθηγητης Φιλπσοφιας της Τέχνης , ποιητής, εικαστικός.