Ο Ζαν Ζάκ Ρουσσω κι η πολιτική κριτική του στον Διαφωτισμό .
Ιστορικά συνηθίζεται να διαφοροποιούνται ο Διαφωτισμός του Γερμανικού Ιδεαλισμού . Ο πρώτος χαρακτηρίζεται από εμπειρικό κι αντί- θρησκευτικό πνεύμα , από τον δεσποτικό αντιθεολογισμο του Βολταίρου , ενώ ο δεύτερος από ένα πνεύμα μεταφυσικής στάσης. Τα δυο αυτά αντίθετα φιλοσοφικοπολιτικά στρατοπεδα προσπάθησε να ενοποιήσει μέσα από το νήμα της ελευθερίας ο Ζαν Ζακ Ρουσσω. Αν και παιδί του Διαφωτισμού αυτός ο μεγάλος πολιτικός φιλόσοφος , εν τούτοις , άσκησε σκληρή εναντίον του κριτική ξεγυμνώνοντας το μέρος της αντιδημοκρατικής υποκρισίας που συχνά τον διέπει . Σήμερα που η αμφισβήτηση της πολιτικής διπολικοτητας κυριαρχεί στην Ευρωπαϊκή πραγματικότητα , η αντίληψη του Ρουσσω περί Ελευθερίας έχει γίνει περισσότερο από ποτέ επίκαιρη . Αν κι η νεωτερική ιδέα της ελευθερίας γεννήθηκε στις φιλελεύθερες φιλοσοφίες των Τζον Λοκ και Μοντεσκιέ , η κορύφωση της γίνεται από τον Ρουσσω ο οποίος , την διαφοροποιεί από τις μεταφυσικές η θεολογικές ιδέες και της δίνει τον χαρακτήρα του πραγματοποιήσιμου. Το να ξέρει κάποιος ότι είναι ελεύθερος σημαίνει ότι θέλει ναναι ελεύθερος, ότι θέλει να εγγραφεί στην Ιστορία . Εξ ού και το σημαντικό της Γαλλικής επανάστασης ως γεγονός που η φιλοσοφία γίνεται πραγματικότητα . Αυτή η Ρουσσωικη ιδέα της φιλοσοφικής υλοποίησης της ελευθερίας μέσω της Πολιτικής , γέννησε και τον όρο αριστερά από την θέση που μια ομάδα καθοταν στο σώμα του γαλλικού τότε (1789) επαναστατικού κοινοβουλίου. Όποτε αυτόματα από αντίθεση γεννιέται κι ο ορος δεξιά . Η λαϊκή κυριαρχία , η ένωση ελευθερίας κι ισότητας , η ιδέα ότι η ανθρώπινη φύση είναι καλή αλλά διαφθείρεται λόγω κοινωνικών σχέσεων , ερχόταν να συνυπάρξει με την ιστορική φράση του Ρουσσω ότι ” ο άνθρωπος γεννήθηκε ελεύθερος αλλά είναι παντού αλυσοδεμένος “. Δεξιοί κι αριστεροί ερμηνευουν και συνευρίσκονται στις αντιλήψεις του μεγάλου κατηγόρου του” επίσημου” Βολταιρικου Διαφωτισμού . Οι πρώτοι πιστεύουν ότι την ελευθερία εγγυώνται κυρίως οι νόμοι . Οι δεύτεροι ότι την εγγυάται η Πολιτική. Η έννοια του κοινωνικού συμβολαίου που υπήρχε ήδη στον φιλελεύθερο Τζον Λοκ , στον Ρουσσω έγινε Πολιτικη . Δεν είναι απλά ένα ιδιωτικό εκ του νόμου δικαίωμα αλλά ένα δικαίωμα κυρίως του πολίτη με τον εαυτό του . Αυτός ο τελευταίος εναποθέτει συνειδητά το ιδιωτικό συμφέρον στο γενικό . Το κράτος δεν εξαντλείται μόνο στην εγγύηση της ιδιοκτησίας και την εξασφάλιση της ειρήνης, αλλά γίνεται ο φορέας που επιτρέπει την πραγματοποίηση της ελευθερίας . Στόχος της σχέσης του πολίτη με το κράτος είναι η επίτευξη της “αυτονομίας” του πολίτη . Δεν μιλάμε εδώ γι ανεξαρτησία η ατομικισμό . Στον όρο αυτονομία υπάρχει η λέξη “νόμος” άρα πρόκειται για κανόνες η δεσμούς που είναι προϊόν συνειδητής ελευθερίας . Ο Ρουσσω κατάφερε να συνθέσει δεξιά κι αριστερά . Στην σημερινή ευρωπαϊκή κρίση του κομματικού διπολισμού η φιλοσοφία του είναι περισσότερο από ποτέ αναγκαία . Γι’αυτο άλλωστε κι επιστρέφει ασταμάτητα στην επικαιρότητα.
Δημοσθένης Δαββετας
Καθηγητης φιλοσοφίας της Τέχνης , ποιητής, εικαστικός.