O ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΜΝΗΣΙΑΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ
Το θέμα της ελευθερίας, ένα θέμα τόσο ακριβό και ποθούμενο στους ανθρώπους, έγινε και πεδίο αντιπαράθεσης μεταξύ των ιδεών της δεξιάς και της Αριστεράς. Η πρώτη δίνει ιδιαίτερη αξία μέσα από το ίδιο το φιλοσοφικό της οικοδόμημα που ονομάζεται φιλελευθερισμός. Πρόκειται για μία σφαιρική αντίληψη ζωής, η οποία αγγίζει την αισθητική, την ιδεολογία, την οικονομία την ηθική και γενικώς ότι αφορά την απελευθέρωση του ανθρώπου. Στόχος του φιλελευθερισμού είναι η ανάπτυξη της προσωπικότητας και της αυτογνωσίας του ατόμου, μέσα από τον στίβο της ανταγωνιστικότητας και της διαρκούς καινοτομίας. Έτσι αποκτάται η συνείδηση μίας δημιουργικής ελευθερίας η οποία συνθέτει παράδοση και ευρηματικότητα στη καθημερινή ζωή και στο τρόπο σκέψης του ανθρώπου. Η δεύτερη, η αριστερά, ξεκινά από την φιλοσοφία της «δυσπιστίας» απέναντι στις παραδόσεις, και σε ότι έχει σχέση με έθνος και σταθερά σημεία πολιτισμικής αναφοράς. Πιστεύοντας εξίσου στην καινοτομία και την ριζοσπαστικότητα, η αριστερά, στο όνομα της επαναστατικότητας, αρνείται τις αξίες που θεωρούνται συντηρητικές και ταυτίζει την πρόοδο και την εξέλιξη με τη ρήξη ως προς το συντηρητικό παραδοσιακό παρελθόν. Η έννοια της ελευθερίας για την αριστερά είναι αυτή η διαρκής ρήξη με το συντηρητικό παρελθόν. Και το αριστερό και το φιλελεύθερο στοιχείο είναι παιδιά της μοντέρνας σκέψης, της νεωτερικότητας. Θα μπορούσα να πω ότι έχουν μεταξύ άλλων δύο φιλοσοφικά στηρίγματα. Το πρώτο είναι ο Νίτσε, που φιλοσοφεί με «το σφυρί» σπάζοντας τις παραδόσεις. Εν’ αγνοία του μεγάλου αυτού φιλοσόφου στηρίχτηκαν στη θεωρία του η βάρβαρη άκρα δεξιά και η κοινωνιο-λογούσα άκρα αριστερά. Το άλλο είναι ο Χέγκελ στου οποίου την διαλεκτική για το κράτος στηρίχτηκαν -και αυτού εν αγνοία του- ο μαρξιστικός κουμμουνισμός και ο φασισμός. Όσο όμως η καπιταλιστική δεξιά παρέμεινε στα πλαίσια μιας διαρκούς καινοτόμας διάθεσης ( για την επιβίωση της) άλλο τόσο η αντί-συντηρητική αριστερά, διακηρύσσοντας μία μεταμοντέρνα μηδενιστική νιτσεϊκή ερμηνεία, έρχεται σ’ αντίθεση με της βασικές αξίες του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού. Αν αφαιρέσεις από αυτόν τις πολιτισμικές αναφορές του (κλασσική ελληνική παιδεία, διαφωτισμός και βίβλος), τότε χάνεις τα σημεία αναφοράς και η ελευθερία από δημιουργία γίνεται εύκολα αναρχοεγωισμός, αναρχοατομικισμός και κυνική σχετικοποίηση όλων των αξιών. Η δυτική κοινωνία είναι μία σύνδεση των ιδεών του Ρουσσώ, της καντιανής ηθικής και των στωικών υπό το άγρυπνο βλέμμα των ιδρυτών της του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. Αν σχετικοποιήσεις τα πάντα, αν πεις ότι όλα είναι θέμα οπτικής γωνίας και ότι δεν υπάρχουν σταθερές αξίες, τότε μπορείς εύκολα να δώσεις χώρο στην βαρβαρότητα του εθνικισμού ή της φανατικής θεοκρατίας με τα γνωστά εγκλήματα ή ακόμα στον φασίζοντα κοινοταρισμό, όπου κάθε η κοινότητα ανταγωνίζεται με δύναμη ως προς την «αλήθεια» τις άλλες κοινότητες με τον πιο άγριο τρόπο. Μετά τους ολοκληρωτισμούς που βιώσαμε στον β’ παγκόσμιο πόλεμο σήμερα ζούμε ένα άλλο ολοκληρωτισμό, αυτόν της επιβαλλόμενης διαφορετικότητας και της επιβαλλόμενης σχετικότητας. Στο όνομα του διαφορετικού, του πολλαπλού, της ποικιλίας, τα οποία προτάθηκαν ως αντίβαρο της ακρότητας της εθνικής ταυτότητας, γεννήθηκε η αδιαφορία της ουδετερότητας, η αμνησιακή ταυτότητα. Αυτή είναι άσπλαχνη και καταστρέφει τις μνημονικές ταυτότητες. Η πολυπολιτισμικότητα και η σχετικότητα αξιών που προτείνει η σύγχρονη αριστερά οξύνει και δεν λύνει το ταυτοτικό πρόβλημα. Κι η όξυνση ή σκληρότητα είναι αδυναμία. Η σύγχρονη κοινωνία όπως την είδε ο Ρουσσώ εδρεύει σε κοινωνικό συμβόλαιο. Αυτό περιλαμβάνει όλους τους πολίτες, διατηρώντας καταρχήν την διαφορετικότητα τους αλλά εντάσσοντάς τους στη συνέχεια στην γενική ταυτότητα της κοινωνίας. Έτσι όλοι κι όλα αντιμετωπίζονται με την ισομετρική αναλογία και απόσταση που βασίζεται στον νόμο, τα δικαιώματα του πολίτη και τις υποχρεώσεις του. Άλλο όμως είναι οι ίσες (ανάλογες) αποστάσεις και άλλο είναι ο σχετικισμός των πάντων που οδηγεί σ’ άρνηση των πάντων στο όνομα μίας δήθεν προοδευτικότητας. Η ελευθερία δεν σημαίνει διαρκής σχετικότητα αλλά μία δημιουργική γέφυρα παράδοσης και καινοτομίας, αξιών του παρελθόντος με την πρωτοπορία παρόντος και μέλλοντος. Ελευθερία δεν σημαίνει μηδενισμός, δηλαδή εκεί που απειλεί να οδηγήσει τον πολιτισμό η σύγχρονη αριστερά.
Δημοσθένης Δαββέτας
Καθηγητής Πανεπιστημίου, εικαστικός, ποιητής
Σύμβουλος του Πρωθυπουργού, Αντώνη Σαμαρά σε θέματα πολιτισμού
Καθηγητής φιλοσοφίας της τέχνης-Εικαστικός-Συγγραφέας-Ποιητής-Γεωπολιτιστικός Αναλυτής