Πόλεμος πάντων πατήρ.
Αυτή η φημισμένη φράση του σπουδαίου φιλοσόφου Ηράκλειτου,εκτός από διαχρονική, μοιάζει ναναι σήμερα πιο επίκαιρη από ποτέ. Ο σκοτεινός Εφεσιος βέβαια μιλούσε φιλοσοφικα και η γενικότερη αντίληψη από την φράση του αφήνει να εννοηθεί οτι εννοούσε τον πόλεμο ως δημιουργική σχέση των αντιθέτων που γεννούν ζωη.
Είναι ομως έτσι τα πράγματα σήμερα γύρω μας;
Λίγο παρατηρητικοι να γίνουμε στο πως λειτουργεί η καθημερινότητα (μας) κι αμέσως θα διαπιστώσουμε οτι υπάρχει παντού σε όλα γύρω μας ένας έντονος, συχνά άγριος, αλυπητος πόλεμος. Και δεν εννοώ μόνον τους πολέμους στα επίπεδα των μαχών, όπως πχ την μεση ανατολη, την Ουκρανία, την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν, την Τουρκία και τους Κούρδους η τις αισχρές απειλές της για το Αιγαίο. Εννοώ και τον πόλεμο στην κοινωνία, αλλά και μεσα μας.
Ας τα δούμε λοιπόν ενα ενα. Ας ξεκινήσουμε απο την πιο συνηθισμένη μας αντίδραση οταν ακούμε την λεξη πόλεμος. Το μυαλό μας πηγαίνει αμέσως στα πεδία των μαχών του σήμερα: Ντονμπας,Χαρκοβο, Κιεβο, Ρωσία, Ουκρανία, Συρια, Ιραν,Ιρακ,Ισραήλ, Αίγυπτος, Ταιβαν, Συνορα Αχερμπαιτζαν με Αρμενια, Κινα, Ουιγουρια και τόσα άλλα μέρη. Ο πλανήτης μας έχει πόλεμο κι απειλείται με σοβαρές συνέπειες αν Ρώσοι κι Αμερικανοί συνεχίσουν αυτή την κόντρα που απειλεί να ενεργοποιήσει πυρηνικά όπλα. Πολλοί δε αναλυτές θεωρούν σχεδόν βέβαιο οτι κάποιο απο τα γνωστά μέτωπα θ’ανοιξει και θαχουμε σοβαρή διεθνή σύρραξη. Σ’αυτες τις περιπτώσεις συχνά η επαναλαμβανόμενη πρόβλεψη μπορεί να γίνει πραγματικότητα.
Πέρα από το πολιτικό πεδίο όμως υπάρχει και το κοινωνικό.
Τα πράγματα τα τελευταία τριάντα τουλάχιστον χρόνια ποτέ δεν ήταν τόσο οξυμένα οσο σημερα . Διαδηλώσεις γίνονται η ετοιμάζονται σφοδρές. Οι κοινωνικές συγκρούσεις ανακοινώνονται κι αναμένονται σκληρές. Θα πει εδώ ίσως κάποιος: μα πάντα δεν ήταν σκληρές ιστορικά οι κοινωνικές συγκρούσεις; Ναι. Με μια διαφορά: σήμερα ο συνδυασμός διεθνών πολέμων,με τα μέτωπα Ρωσίας,Ουκρανίας,μέσης ανατολής ,ταιβαν κι Αιγαίο, μαζί με τα εργασιακά, θρησκευτικά, οικονομικά αδιέξοδα, φτιάχνει ένα επικίνδυνο εκρηκτικό κοκτέιλ. Υπάρχει η εντύπωση οτι όλα φλέγονται, “Το σπίτι καίγεται ” όπως λέει κι ο Καρλ Ποπερ αναλύοντας τον Ηράκλειτο.
Υπάρχει επίσης κι η σχέση ανθρώπου περιβάλλοντος. Αρχικά ήταν μιμητική η σχέση του Ανθρώπου με την Φύση. Αυτή η τελευταία βοηθούσε τον άνθρωπο να μάθει καλύτερα τον εαυτό του. Η Φύση ήταν ο καθρέφτης του. Ήταν ο δρόμος της αυτογνωσίας του.
Στον μεσαίωνα η Φύση αντικαταστάθηκε από την αυστηρή θεολογία. Η Φύση είχε δώσει την θέση της στον θεο.
Ενώ αργότερα στην Αναγέννηση ξεκίνησε η προσπάθεια της επιστήμης να εξορθολογισει ,να ελέγξει την Φύση και να την μετατρέψει σε κατι κυριαρχούμενο από τον “ορθο” λόγο, ( αν κι είναι γνωστό οτι η Φύση, ο Λόγος της Φύσης, είναι πέρα από τον δικό μας ορθο λόγο, πέρα από το δικό μας καλο και κακό ). Αυτή η τελευταία μάλιστα προσπάθεια στην ανερχόμενη όξυνση της οδήγησε σε ρήξη περιβάλλον κι οικονομική κυριαρχια( οι αγορές ενδιαφέρονται να χρησιμοποιήσουν την Φύση ως εμπορικό προιον, κι οχι ως πηγή αυτογνωσίας), με αποτέλεσμα ναχουμε την διατάραξη της ως τώρα μεταξύ τους ισορροπίας και να βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την σημερινή κλιματική κρίση, την υπερθέρμανση του πλανήτη, τις διάφορες ακραίες φυσικές αντιδράσεις, την βίαιη επιχειρηματική και πολιτική εκμετάλλευση των περιβαλλοντικών θεμάτων κι όσα αλλα γενικώς γνωρίζουμε για τα οικολογικά ζητηματα.
Υπάρχουν ακόμη οι εργασιακές σχέσεις. Αυτές χαρακτηρίζονται από όλο και μεγαλύτερη προσπάθεια κυριαρχίας, όπως και στην παγκόσμια οικονομία, των ολίγων επι των πολλών. Η να το πω αλλιώς ,μετά την καθ’οδον καταστροφή της μεσαίας τάξης στον Δυτικό κόσμο, έχουμε μια μεγαλύτερη αδηφάγα διάθεση της “αφεντιστικης” ολιγαρχίας να ελέγξει και να ξεζουμισει τους ασθενέστερους οικονομικά. Αυτό προκαλεί κοινωνικές αναταράξεις κι επίσης εργασιακές ,σπέρνοντας το στοιχείο της δυσπιστίας. Οι ολιγαρχες θέλουν να σπάσουν το απέναντι τους κοινωνικό σώμα και συμμαχούν με διάφορες κοινωνικές ομάδες ρίχνοντας διχόνοια και δυσπιστία μεταξύ των εργαζομένων, διαταράσσοντας έτσι τις συναδελφικες εργασιακές σχέσεις.
Η όλη κατάσταση επηρεάζει επίσης τις οικογενειακές ,τις φιλικές ,αλλά και τις ερωτικές σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους.
Η οικονομική αναρχία παγκοσμίως, δοκιμάζει την φιλία, τις επαγγελματικές συνεργασίες, την οικογενειακή ισορροπία κι ομόνοια, ενω φέρνει όλο και πιο συχνά δυσκολίες αξεπέραστες στα ζευγάρια. Ο έρωτας ναι μεν κάνει θαύματα, όμως οχι διαρκείας, γιατι η παγκόσμια οικονομική κρίση είναι ως τώρα διαρκής. Οι σχέσεις μεταξύ των φύλων είναι οξυμμενες. Η λογική και φιλοσοφία του πολιτικά ορθόν οξύνει ακόμη περισσότερο τις ήδη δοκιμασμένες ερωτικές σχέσεις. Ενω στην οικογένεια τα θεμέλια τρίζουν. Η ένταση κι αποσταθεροποίηση των γονεικων σχέσεων επιδρά στον χαρακτήρα των παιδιών. Ο ενδοοικογενειακος πόλεμος μπορεί κάλλιστα να συμβάλλει στην ενδοοικογενειακή βία με τα γνωστά αρνητικά που βιώνουμε αποτελέσματα.
Αλλα και μεσα μας ο πολεμος ειναι έντονος. Δινουμε μια διαρκη μαχη αναμεσα σ’αυτο που επιθυμουμε να κανουμε και σ’αυτο που αν κανουμε μπορει ναχει αρνητικες συνεπειες ( κοινωνικα,εργασιακα,προσωπικα,συναισθηματικα,οικονομικα,συναδελφικα κλπ).
Ο πόλεμος είναι έξω και μέσα μας. Αναμφισβήτητα είναι ένα σημείο εκκίνησης αυτογνωσίας. Μπορεί όμως ταυτόχρονα να είναι κι ένα σημείο οδυνηρής εμπειρίας με απόλυτα καταστροφικές συνέπειες. Κι εξηγούμαι αμέσως.
Η έννοια πόλεμος , η αν θέλετε η λέξη ως σημειολογικο γεγονός , από μόνη της μας φέρνει στον νου είτε αγώνα για την δίκαιη άμυνα, είτε αγώνα για κατάκτηση, είτε ,είτε,είτε… Ο Πόλεμος έχει πάντα δύο τουλάχιστον όψεις. Αυτήν της δημιουργικής καταστροφής, δηλαδή την φυσιολογική εξέλιξη η αναγκαία μεταμόρφωση ενός πράγματος κι αυτην της στείρας ,ισοπεδωτικής καταστροφής. Πολεμούμε για ιερα κι ιδεώδη η πολεμούμε από κατακτητική διάθεση που βέβαια στο πέρασμα της καταστρέφει. . Και στις δύο όμως περιπτώσεις υπάρχει ο παρονομαστής, καταστροφή. Σήμερα χρησιμοποιείται και δείχνει να υπερισχύει η δεύτερη τάση ,αλλά υπό το πρίσμα μίας ιδεολογικής διαστροφής. Καταστρέφουμε για να καταστρέφουμε. Η καταστροφή με την μορφή της ιδεολογικής βουλητικα υποχρεωτικής απο-δομησης είναι αυτοσκοπός. Σ’ολα τα επίπεδα ζωής ο πόλεμος από δημιουργική αιτία ,από φυσική μάχη των αντιθέτων ,μετατράπηκε σε τεχνητή κατασκευή μιας ιδεολογικής στάσης ,όπου εγκεφαλικά,διανοητικά ευχαριστιομαστε να καταστρέφουμε παρα να δημιουργούμε. Το ανολοκλήρωτο είναι πλέον ο κανόνας κι ο προορισμός ,λες κι αρνιόμαστε να δούμε οτι η γέννηση μορφών κι οχι η καταστροφή τους όπως έλεγε ο Αριστοτέλης είναι ο σκοπός ,το Αριστον της ζωής, η δημιουργική ηδονή. Η καταστροφή απο μόνη της ως φυσική διαδικασία είναι πέρα από το καλό και το κακό. Δεν φέρει ιδεολογικό πρόσημο η φυσική φθορά. Απλα μπορεί ναναι πολύ καταστροφική όταν η Φύση αποφασίσει ν’αντιδράσει σε ο,τι την καταπιέζει α-φυσικα ,οπως πχ έχουμε τις βίαιες αντιδράσεις της εξαιτίας των και τεχνικων βιαιοτήτων που δέχεται από τους ιδεολόγους του καθαρού και συχνά απ-ανθρωπου οικονομικού κέρδους ( πχ. Απρογραμμάτιστα κόψιμο δέντρων η επίτηδες κάψιμο απο οικοπεδοφάγους που δεν αναχαιτει την βροχή και επιτρέπει έτσι την γέννηση ανεξέλεγκτων καταστροφικών πλημμυρών κλπ), η ακόμη απο τις εταιρίες εκείνες που δεν κρατούν τους περιβαντολογικους κανόνες κλπ.
Αυτή που φέρει ιδεολογικό πρόσημο είναι η ηθελημένη ιδεολογική φθορά, η κερδοσκοπική κι ασεβής προς τους φυσικούς κανόνες καταστροφή. Αυτή η τελευταία δεν εχει να κάνει με τον δημιουργο πατέρα Πολεμο ,με την “δημιουργική καταστροφή”του οικονομολόγου Σουμπετερ, αλλά με την αποδομητικη καταστροφή που θέλει να επιβάλλει και να καλλιεργήσει την ” καταστροφη” ως υποχρεωτικο κονσεπτ στάσης ζωής κι ελέγχου αντιπαλότητας με την Φύση. Κι αυτή είναι αρνητική στάση γιατί δεν αφήνει περιθώρια επιλογών. Είναι το “πολιτικα ορθον της Τεχνικης” μιας ιδεολογίας της Τεχνητής καταστροφής που δεν σου επιτρέπει την χαρά της εκπλήρωσης στόχου πέρα από τα πλαίσια που οι οικονομικά δυνατοί σου έχουν επιβάλλει. Πρόκειται για την απο-δομηση ως ιδεολογικό πολιτικό πρόσταγμα. Θα επανέλθω όμως σ’αυτο με άλλο πιο εκτενές κι αναλυτικό κείμενο .
Δημοσθένης Δαββετας Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης ,ποιητής, εικαστικός, γεωπολιτιστικος αναλυτής.
