Το ταξίδι και εμείς
Όταν μιλάμε για διακοπές η πάλι γι’αναφορες ζωής το συνδέουμε άμεσα η έμμεσα με την έννοια του ταξιδιού. Γιατί; Γιατί αγαπάμε να ταξιδεύουμε σ'”αλλα” μέρη , να συναντούμε νέους ανθρώπους και χώρες με διαφορετικά ήθη κι έθιμα; Αυτή η έξοδος από τον συνηθισμένο και γνώριμο εαυτό μας ονομάστηκε από τον Χέγκελ εμπειρία . Και το ταξίδι είναι η εμπειρία που φιλοδοξεί να μας προσφέρει μετά το τέλος του (όταν επιστρέψουμε στα οικεία) μια καλύτερη γνώση του εαυτού μας μιας και δοκιμαζόμενος αυτός στο διαφορετικό κι άγνωστο δυνάμωσε τα όρια του και την αυτό -γνωσιακή του ικανότητα. Η εμπειρία του ταξιδιού είναι διπλή. Εςωτερικη κι εξωτερικη .Στην πρώτη περίπτωση φεύγουμε από το να περιφερόμαστε μόνιμα γύρω από τον εαυτό μας , ο ορίζοντας μας διευρύνεται και υποχρεωνόμαστε να βρούμε την ισορροπία ανάμεσα στον μικροοριζοντα μας και τον μεγαλοοριζοντα της ουσίας της ζωής. Ερχόμενοι σ’επαφη μ’αλλες γλωσσες η συνήθειες ,γινόμαστε καλύτεροι γνωστές των δικών μας Ορίων και δυνατοτήτων .
Στην δεύτερη περίπτωση έχουμε την δυνατότητα να νιώσουμε το πως το “τοπικο” στοιχείο μπορεί να μείνει τοπικό δίχως ιδιαίτερο ενδιαφέρον η πάλι να μετατραπεί (το “τοπικό” πάλι) σε οικουμενικό . Κι εξηγούμαι για να γίνω πιο κατανοητός.
Πάρτε για παράδειγμα τις τουριστικές μινιατούρες που πωλούνται παντού όπως αυτές την Ακρόπολης. Πρόκειται για κιτς μικρογραφικες απομιμήσεις ενός σημαντικού μνημείου. Στην καλύτερη περίπτωση το μέλλον τους είναι να ταξιδέψουν σαν τουριστικά αντικείμενα μαζικού τουρισμού που τα χαρακτηρίζει το τοπικό μεν στοιχείο όχι όμως το μοναδικό. Γιατί απλά αυτά τα μαζικής παραγωγής κιτς βιομηχανίαςαντικειμενα δεν έχουν κάτι το μοναδικό όσο και ναναι μερικά από αυτά περίτεχνα. Δυνεπως δεν βοηθούν στο εσωτερικό ταξίδι και μένουν μόνο εξωτερικά μικροσουβενιρ. Δεν συμβαίνει το ίδιο με ένα έργο για παράδειγμα του ζωγράφου Θεοφίλου. Όσο τοπικά στοιχεια και ναχει είναι μοναδικά στον τροπο έκφρασης και σύνθεσης τους. Κι αυτό τα κάνει οικουμενικά. Το έργο τέχνης λοιπόν μπορεί να μας προσφέρει ένα ανεπανάληπτο ταξίδι όπου το τοπικό μέσω της μοναδικότητας του γίνεται οικουμενικό και σαν τέτοιο βοηθά στην διεύρυνση των εσωτερικων κι αυτογνωσιακων μας Ορίων . Πρόκειται για δημιουργική εμπειρία ταξιδιού . Το ταξίδι τότε μόνο έχει αξία όταν μας ανοίγει τους ορίζοντες.
Το ταξίδι είναι μια μορφή έργου τέχνης όπου ο ταξιδευτής-καλλιτέχνης εμπλουτίζεται από γόνιμες εμπειρίες που δίνουν νόημα στην μοναδικότητα του. Ο ταξιδευτής-καλλιτέχνης φεύγει από τον μικρόκοσμο του μέσω του ταξιδιού , επώδυνα μάλιστα κάποιες φορές και διευρύνει έτσι τους ορίζοντες των δυνατοτήτων του για κατανόηση της θέσης του ανθρώπου στον κόσμο. Παράδειγμα χαρακτηριστικό ο Οδυσσέας. Ο πολυμήχανος Βασιλιάς της Ιθακης , όπως μας λέει κι ο Όμηρος, είχε μια μόνιμη περιέργεια ν’ανακαλυψει το άγνωστο . Έθεσε σε κίνδυνο τον εαυτό του όταν ήθελε να μάθει αν οι Κύκλωπες, αυτοί οι γίγαντες, είναι αρτοφαγοι η όχι . Η περιέργεια του ταξιδευτή είναι η περιέργεια του πολιτισμένου ανθρώπου να μάθει τον εαυτό του μέσα από την εμπειρία της γνωριμίας του με τους άλλους , τους αγνώστους , τους διαφορετικούς. Ο ταξιδευτής δοκιμάζει τα όρια της σωφροσύνης και των αξιών του πολιτισμού. Χαρις σ’αυτη την περιέργεια του ( το απορειν της φίλο-Σοφίας και της δημιουργικότητας) ο ταξιδευτής , έστω κι ασυνείδητα , παραμένει σημαντικός εργάτης στην υπηρεσία της πολιτισμικής διεύρυνσης και καλυτέρευσης του πολιτισμένου κόσμου. Ο καθένας μας είναι ένας Οδυσσέας , ένας πολυμήχανος ταξιδευτής , ένας άνθρωπος πουχει μέσα του έτοιμη την ανάγκη άμα πάσα στιγμή να ενεργοποιήσει
Την γόνιμη δύναμη του . Ο καθένας από μας είναι ένας ταξιδευτής-καλλιτέχνης , αρκεί να το πιστέψει και να το ψάξει μέσα του, όπως έλεγε κι ο σπουδαίος εικαστικός δημιουργός ο Γιοζεφ Μπους.
Δημοσθένης Δαββετας
ΚΑθηγητης Φιλοσοφίας της τέχνης, Ποιητης, εικαστικός.