Γεωπολιτισμος και παγκοσμιοποίηση.
Ως γεννήτορας του όρου ” Γεωπολιτισμος”που είμαι, δηλαδή ως αυτός που για πρώτη φορά τον δημιούργησε και δημοσίευσε άρθρα εδω και χρόνια γι’αυτον ,οφείλω ,αρχικά πριν προχωρήσω στο κύριο μέρος του θέματος μου, να δώσω κάποιες εννοιολογικές εξηγήσεις για το τι σημαίνει ο όρος ” Γεωπολιτισμος”.
Όπως μας οδηγούν τα δύο συνθετικά του όρου ,έχουμε να κάνουμε με δύο λέξεις την “γη” και τον “πολιτισμο”. Που μας οδηγεί με την σειρά της αυτη η σύνθεση των δυο λέξεων ; Στον πολιτισμό της γης. Ποιός είναι αυτός; Είναι ο πολιτισμός ,σ’ολες του τις μορφες, που αναπτύσσεται στα διάφορα μέρη της γης ,ένας πολιτισμός που ανθίζει και καλλιεργείται από τους κατοίκους που κατοικούν το α η β μέρος. Για παράδειγμα μπορεί να γίνει λόγος για τον πολιτισμό της Κίνας η της Ινδίας της Ευρώπης ( με τις εσωτερικές της ιδιαιτερότητες ,άλλοτε γαλλική πλευρά ,άλλοτε αγγλική,άλλοτε ιταλική κλπ). Γιατί όμως προστίθεται η λέξη “γεω” μπροστά κι έτσι αντί να μιλάμε για πολιτισμό του α η β τόπου γίνεται λόγος περι “γεωπολιτισμου” ; Αυτός ο τελευταίος μας φέρνει κοντά σε έναν άλλο ορο, αυτον της γεωπολιτικής, μια λέξη που συνέχεια ακούμε επι καθημερινής βάσης από διάφορους αναλυτές, πολιτικούς, καθηγητές κλπ. Ποια είναι η διαφορά λοιπόν γεωπολιτικής και γεωπολιτισμου; Το ενα βασικο , ουσιαστικό μεταξύ τόσων άλλων,σημείο είναι: Στην γεωπολιτική κυριαρχεί το οικονομικό ,πολιτικο η στρατηγικό συμφέρον μιας η πολλών χωρών , που είναι θεμελιωμένο σε σχέσεις ισχύος ,συμφερόντων η κυριαρχίας. Δεν παίζει παρα δευτερογενή ρόλο η πολιτιστική ιδιαιτερότητα μιας χώρας. Πρώτα απ’ολα είναι το θεσμικό και οικονομικό μοντέλο του ισχυρού το οποίο θέλει να επιβληθεί αδιαφορώντας για την όποια πολιτιστική ιδιαιτερότητα του τόπου που θέλει να επιβληθεί ( στρατιωτικα,οικονομικα,πολιτικα κλπ). Πχ.η Κινα θέλει να επιβάλλει το δικό της μοντέλο στο Θιβέτ ενώ αυτο έχει την δική του πολιτιστική ταυτότητα. Εδώ μιλάμε για καθαρά γεωπολιτικό παιχνίδι που δεν λαμβάνει υπ’οψη του την ιδιαιτερότητα του πολιτισμού μιας χώρας και θέλει να την αφομοιώσει στο δικό της κυριαρχο πολιτιστικό μοντέλο.
Στον γεωπολιτισμο όμως δεν μπορεί να μην ληφθεί υπ’οψην η πολιτιστική ιδιαιτερότητα κάθε λαού. Ο εκάστοτε ισχυρός στα πλαίσια της γεωπολιτικής του στρατηγικής η συμπεριφοράς πρέπει να λαμβάνει πάντα υπ’οψη του τον πολιτισμό και τις ιδιαιτερότητες του πιο αδύναμου. Η παλι : όταν η α η β χώρα ενδιαφέρεται να κινηθεί στρατηγικά ,πρέπει να λάβει υπ’όψη της τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά της (των) χώρας (χωρών), με την( η τις) οποία( όποιες) θα συνδιαλεχθει, ώστε να πετύχει καλύτερα τον στόχο της. Αν δεν το κάνει αυτό και πάει μόνο με όρους ισχύος, σίγουρα θα βρεθεί μακροπρόθεσμα προ δυσάρεστων εκπλήξεων. Κι αυτό γιατί ακόμα κι ο πιο αδύναμος στρατιωτικά λαος έχει την πολιτισμική του ταυτότητα που μπορεί να τον στηρίξει και να του δώσει πανίσχυρες ταυτοτικες αντιστάσεις.
Στις παλαιότερες εποχές πολλοί δικτάτορες η γενοκτονοι για να σπάσουν αυτούς τους πολιτιστικούς δεσμούς που ενδεχομενως θα έφερναν εξεγέρσεις ,εκτός από μαζικές γενοκτονίες υποχρέωναν συχνά λαούς σε μαζικές εκτοπίσεις από τον τόπο τους.
Αυτούς τους δεσμούς με τον πολιτισμό ,την γλώσσα κι άλλες ταυτοτικες ιδιαιτερότητες ενός λαού καλείται να σεβαστεί ο γεωπολιτισμος ,ως γεωπολιτική ,ως γεωστρατηγική, ως πολιτική συμπεριφορά , ως ηθική, ακόμα κι αν υπάρχει ισχυρός που επιβάλλεται και κυριαρχεί σε κάποιον. Το παράδειγμα του Μ. Αλεξάνδρου, του πρώτου γεωπολιτιστη της Ανθρωπότητας θαπρεπε ακολουθήσουν πολλοί ισχυροί σήμερα. Κι οχι όπως οι Αμερικανοί για παράδειγμα, οι οποίοι, όταν πήγαν στο Ιράκ δεν έδειξαν γεωπολιτισμικη συμπεριφορά και πήγαν να επιβάλλουν το δικό τους μοντέλο σκέψης και στάσης ζωής, αδιαφορώντας για τον πολιτισμό των Ιρακινών. Ανάλογα πρατουν κι οι τζιχαντιστικες οργανώσεις η οι ισλαμιστές οταν κυριαρχούν σε χριστιανικούς η αλλους γενικώς πολιτισμούς και θέλουν να τους εξαφανίσουν .
Ο Γεωπολιτισμος συνεπώς αφορά κάποιους ελάχιστους έστω ηθικούς κι ανθρωπιστικούς κανόνες που είναι η βάση μιας γεωπολιτικής. Ο Γεωπολιτισμος είναι η εκ των ων ουκ ανευ συνθήκη συνύπαρξης του “Ομοιου” με το “διαφορετικο” ,ακόμη κι αν σε κάποιες περιπτώσεις το Όμοιο είναι πιο ισχυρό η κυρίαρχο. Γεωπολιτική σήμερα δίχως γεωπολιτισμο οδηγεί σε αφανισμό, ισοπέδωση,στο τέλος του διαλόγου και της συνύπαρξης των διαφορετικοτητων, οδηγεί στον αφανισμό ταυτοτήτων,πολιτιστικών μνημών, στον αφανισμό της ανθρωπιάς και του ανθρώπου κατι που πάει να κάνει κι η παγκοσμιοποιηση . Η περιφρόνηση του Γεωπολιτισμου οδηγεί στην δικτατορία της Τεχνικής και στην μηχανοποιηση των ανθρωπίνων συμπεριφορών. Οδηγεί σε μια εικονική πραγματικότητα του εαυτού μας. Οδηγεί στην αποδοχή των μηχανών ως τον υψηλό δίχως πνευματική αξία εαυτό μας. Οδηγεί στην γέννηση του ιδανικού μας αυτομοντελου ως τέλεια μηχανή δίχως ηθικά ερωτήματα . Μας θυμίζει τον Αντυ Γουορχωλ . Μας κάνει να νοιώθουμε το ουσιαστικό πρόβλημα της σημερινής παγκοσμιοποίησης.
Κι εξηγούμαι.
Ο Αντυ Γουορχωλ ήταν αυτός που είχε πει την περίφημη φράση ” θέλω να γίνω μηχανή “. Τι εννοούσε; Προφανώς ήταν ενα σιβυλλικος τρόπος να μιλήσει γι’αυτο που έχουμε και βιώνουμε σήμερα. Την μηχανοποίηση της ζωής μας. Δεν είναι πλέον οι μηχανές που κατασκευάζονται κατ’εικονα και ομοίωση του ανθρώπου αλλά το αντίθετο: ο άνθρωπος δημιουργείται πλέον κατ’εικονα και ομοίωση των μηχανών. Από την πολύ μικρή μας ηλικία η ζωή μας θεμελιώνεται μέσα στα πλαίσια των δυνατοτήτων ενος “αριστου” μηχανικού κόσμου. Εγκαταλείψαμε την ιδέα του Αρίστου Ανθρώπου και την προσπάθεια αυτοβελτιωσης μας και έχουμε προσηλωθει στην ιδέα της Άριστης μηχανής. Κι αυτό γιατί η προσπάθεια μας για αυτοβελτιωση μοιάζει ως κάτι αδύνατο. Τι κάνουμε λοιπόν για ν’αγγιξουμε το ονειρεμένο μας Άριστο; Ανακηρυσσουμε ως Άριστο εαυτό μας τον μηχανικό μας εαυτό. Η μηχανή γίνεται έτσι κάτι σαν ο ανώτερος εαυτός μας. Είναι η τελειοποίηση του. Ο Άριστος εαυτός μας ονομάζεται μηχανή. Αυτό έχει διπλή τουλάχιστον συνέπεια: πρώτον μεταθέτουμε το βάρος των προσπαθειών αυτοβελτιωσης μας σε κάτι άλλο εξω από εμάς : στην μηχανή ,η οποία έτσι γίνεται το παράδειγμα μας ,η εικόνα προς μίμηση ,ενας μικρός οδηγός της ζωής μας, ένας γκουρου-σοφος ,ένας μικρός Θεός. Μιλούμε πλέον για την σοφία των μηχανών κι οχι για την σοφία του ανθρώπου. Μιλούμε για τα δημιουργήματα του Πυγμαλιωνα την Αφροδίτη του , που έφυγε απο τον έλεγχο του κι συτονομηθηκε. Ο κριτής πλέον ,ο οδηγός μας ,το πρότυπο μας είναι ο μηχανικός κόσμος.
Και η πνευματική ζωή; Αυτή έχει αφεθεί στην μοναχικότητα της και στους λίγους θεράποντες της. Οι μηχανές γοητεύουν περισσότερο τον κόσμο. Κι όταν κάποιος θέλει να μάθει κάτι περισσότερο υπάρχει πάντα η μηχανική γνώση του ιντερνετ και τ’αλλα τεχνολογικά εργαλεία για να του προσφέρουν πληροφορίες μεν ( κι αυτες ελεγχόμενες) αλλά οχι την γνώση ,που είναι προϊόν προσωπικής πορείας μεταξύ παρατήρησης, εμπειρίας και κυρίως αυτοεξελιξης μέσα από την συνεχή διεύρυνση των ορίων συνείδησης του καθένα μας.
Κι αυτή ακριβώς είναι η ασθένεια που πάσχει η παγκοσμιοποίηση με την σημερινή της μορφή. Όλη η πορεία της στηρίζεται στην Τεχνική ,εμπορική και χρηματοπιστωτική εξέλιξη ,στις ανάγκες κυρίως των αγορών ,κι όχι σε μια οικονομική πρόοδο που συμβαδίζει με την πολιτιστική πρόοδο. Το πρόβλημα της σημερινής παγκοσμιοποίησης είναι οτι στηρίζεται στις γεωπολιτικες κι οχι τις γεωπολιτισμικες ανάγκες του κόσμου. Όλα γίνονται για την αγοραστική και χρηματοπιστωτική ισχύ ( και κατ’επεκταση την γεωπολιτική ισχύ) κι όχι για την οικονομοπολιτιστικη βελτίωση των ανθρώπων. Λίγο ουτοπικη φαίνεται ίσως σε κάποιους η ανησυχία και κριτική μου; Θαλεγα οχι. Γιατί όπου συμβαδισαν ιστορικά οικονομία και πολιτισμός υπήρξε ποιοτική ζωή. Άλλωστε είναι καιρός να μάθουν οι πολιτικοί “ηγετες” οτι ο πολιτισμός είναι οικονομία στο πνεύμα του Αριστο-τελη. Ο πολιτισμός μπορεί να συνεισφέρει στην πιο σοφή οικονομική οργάνωση και παραγωγική απόδοση της κοινωνίας, γιατί ακόμα δίνει στον άνθρωπο την δυνατότητα να βάζει τις όποιες οικονομικές βάσεις προόδου κι εξέλιξης μέσα από το πρίσμα της εσωτερικής και πνευματικής βελτίωσης ,που είναι η βάση της ανθρωπιάς κι οχι της μηχανικής τελειότητας. Ίσως είναι καιρός να προβληματιστούν οι “ισχυροί” από το υπαρξιακό πλέον ερώτημα που ορθώνεται ανηλεώς μπροστά μας: μπορούμε ,εφ’οσον πλέον είναι αναπότρεπτη η χρήση των μηχανών στην ζωή μας και μιλούμε για την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση, να εργαστούμε ώστε να επανέλθει με πρωταγωνιστικό ρόλο κι υψηλές “αρμοδιοτητες” ο Πολιτισμός στην ζωή μας και την μηχανική της εξέλιξη; Μπορεί να επανέλθει σε πρωταγωνιστικό ρόλο η Οικονομία ώστε να μετριαστει κάπως η χρηματοπιστωτική εξαθλίωση κι απανθρωποιηση η ακόμη κι η απαξίωση των πάντων προς όφελος μόνον των αγορών και του κέρδους που είναι ο συμβολισμός μιας χρηματικής ισχύος; Με πιο συγκεκριμένα ακόμη λόγια: μπορούμε να ζήσουμε μετατρέποντας την κερδοσκοπική ισχύ σε δημιουργική εξέλιξη μέσα από την συγκατοίκηση οικονομίας, Πολιτισμού και τεχνικής προόδου; Το ερώτημα παραμένει ανοιχτό μπροστά μας. Και θα το βρίσκουμε μόνιμα. Είναι ένα ερώτημα που μας καλεί να μην αφήσουμε να πεθάνει ο άνθρωπος μέσα μας ,δηλαδή να διατηρήσουμε την ανθρωπιά μας κι οχι να νοιώθουμε ,άρα και να είμαστε, μηχανές. Θα επανέλθω πάντως στο θέμα στο μέλλον πιο συχνά, γιατί υπάρχει ανάγκη διαλόγου για το γεγονός αυτό.
Δημοσθένης Δαββετας Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης ,ποιητής, εικαστικός ,γεωπολιτιστικος αναλυτής.
