Τα κρυπτογραφηματα του Σαι Τουομπλυ.( CY Twombly).
Ένας απο τους πολύ μεγάλους ζωγράφους που έζησε και μεγαλούργησε στο δεύτερο ήμισυ του 20ου αιώνα ως και τα πρώτα χρόνια του 21ου αιώνα είναι ο Σαι Τουομπλυ. Αν και δεν είναι κάτι σαν ποπ σταρ της σύγχρονης Τέχνης ,μιας κι ο ίδιος απέφευγε σαν ο διάβολος το λιβάνι την δημοσιότητα, εν τούτοις είναι πασίγνωστος στον εικαστικό κόσμο κι ειδικά σ’οσους ειδικεύονται στην σύγχρονη Τέχνη. Απλά για να έχετε μια ιδέα: πρόσφατα πουλήθηκε πίνακας του στην Νέα Υόρκη σε πλειστηριασμό γύρω στα 200 εκατομμύρια δολλάρια. Θα μου πείτε βέβαια οι τιμές της αγοράς Τέχνης κάνουν την αξία ; Όχι θα σας πω. Αλλά δεν διανοείται να επενδύει κάποιος τόσα χρήματα δίχως να υπάρχει ανάμεσα σε διαφορετικούς λόγους κι αυτός της αξίας του έργου ενός εικαστικού καλλιτέχνη.
Ο CY Twombly υπήρξε πολύ στενός μου φίλος τα τελευταία τριάντα χρόνια μέχρι που έκλεισε πριν λίγα χρόνια τα μάτια του. Τον γνώρισα στο Παρίσι στις αρχές της δεκαετίας του ’80 όταν ήμουνα ένας πολύ νέος ,μόλις εικοσιτεσσαρων χρόνων, ποιητής που ξεκινούσε να γράφει άρθρα για την σύγχρονη Τέχνη στην περίφημη γαλλική εφημερίδα Liberation, αυτήν που ίδρυσε ο μεγάλος υπαρξιστής φιλόσοφος Ζαν Πωλ Σαρτρ ,μετά τον Μαη του ’68 στην Γαλλία.
Ο Τουμπλυ είχε έκθεση ζωγραφικής στην γκαλερί του Υβον Λαμπερ, ένας χώρος ορόσημο της Γαλλικής σκηνής στην σύγχρονη Τέχνη. Την ημέρα των εγκαινίων μου τηλεφώνησε ο Χαραλντ Ζεμαν, ο κορυφαίος παγκοσμίως διοργανωτής εκθέσεων, αλλά κι ο εμπνευστής των μεγάλων συλλογικών εκθέσεων με το όνομα “Quand les habitudes deviennent formes “( όταν οι συνήθειες παίρνουν μορφή) σε συνεργασία με τον Γιόζεφ Μποις (Joseph Beuys) , και μου πρότεινε να συναντηθούμε στον χώρο της γκαλερί Λαμπερ με τον Τουομπλυ. Αν και αρχικά ταχασα γιατί ένοιωσα αμηχανία που θα συναντούσα έναν τόσο μεγάλο παγκοσμίως καλλιτέχνη, εντούτοις ,η περιέργεια και το δημιουργικό θράσος ενός φιλόδοξου νέου όπως ήταν η περιπτώση, μου ενός νέου που είχε αφήσει την Ελλάδα για να πρωταγωνιστήσει στο διεθνές στερέωμα, (είχα ενα μειγμα αφέλειας,πίστης κι έλλειψης κινδύνου που με διαπερνούσαν.τότε) ,το δέχτηκα και πήγα με ενθουσιασμό και κρυμμένη ανασφάλεια στο ορισμένο ραντεβού μας. Ένοιωσα προφανώς το ανάλογο δέος μπροστά στον μεγάλο αυτό Αμερικανό καλλιτέχνη για τον οποίο οι φήμες έλεγαν οτι ήταν δύσκολος κι απλησιαστος ,γενικά μοναχικός. Όμως μετά τα συνήθη προκαταρκτικά που έκανε ο Χαραλντ Ζεμαν για να μας γνωρίσει , ένοιωσα έκπληξη όταν ο Τουομπλυ μου ζήτησε να πάμε οι δύο μας για καφέ σ’ενα διπλανά γνωστο τότε cafe , κοντα στην γκαλερί Λαμπερ ,στην οδό rue du Temple. Μόνος μου απέναντι του τα πράγματα δεν θαταν και πολύ εύκολα για μένα όπως καταλαβαίνετε. Κι έτσι ήταν . Με αυτόν τον τυπικά ευγενικό τρόπο είχε επιλέξει ο Τουομπλυ να δοκιμάσει τις γνώσεις μου για την ζωγραφική του αλλά και γενικά την αισθητική μου προσέγγιση κι αντίληψη για την σύγχρονη Τέχνη γενικώς. Κι έτσι έγινε. Με απλά λόγια έδωσα ” εξετασεις”. Και τις πέρασα απ’οτι φαίνεται μιας και μου ζήτησε να γράψω ένα αναλυτικό κείμενο για την ζωγραφική του για να το δημοσιεύσει σε ένα βιβλιο-καταλογο του centre georges Pompidou που ετοιμαζόταν ώστε να συνοδεύσεί την μνημειώδη έκθεση του Τουομπλυ που το μουσείο σε λίγους μήνες διοργάνωνε γι’αυτον.
Καταλαβαίνετε, πως η χαρά μου ήταν ανυπέρβλητη ,όπως ήταν ανυπέρβλητη κι η τιμή που μου έκανε. Όμως το ίδιο ήταν τεράστια κι η ευθύνη μου μιας και το κείμενο μου αυτό, αφού εγκρεινόταν αρχικά απο τον καλλιτέχνη στην συνέχεια θα διαβαζόταν από την διεθνή εικαστική κοινότητα λόγω της μεγάλης διεθνούς εμβέλειας του Σαι Τουομπλυ. Έτσι κι έγινε. Το έγραψα με μεγάλη προσοχή και το κείμενο μου εγκρίθηκε και δημοσιεύτηκε εισπράττοντας θετικά σχόλια ακόμη κι απο δύσκολους ανθρώπους του πολιτισμού.
Από τότε σιγα-σιγα γνωριστήκαμε καλύτερα ώσπου με τον καιρό γίναμε πραγματικά φίλοι. Πήγαινα και τον έβλεπα συχνά στην Ρώμη όπου κι έμενε. Παρότι γεννημένος το 1925 στην Βιρτζίνια της Αμερικής δεν έμεινε στην γενέτειρα του γη . Οι συνθήκες το έφεραν και αρκετά νέος γύρω στα τριάντα του μετακόμισε στην Ιταλία όπου κι έζησε ως το τέλος της ζωής του. Παντρεύτηκε την από ευγενή οικογένεια καταγωγής κ. Τατια Φρανκετι , ζωγραφο και κομισσα. Έκαναν ένα παιδί ,έναν γυιο. τον Αλεσάντρο. Πριν παει στην Ιταλία , ο Σαι Τουομπλυ, γόνος μεσαίας αστικής συντηρητικής Αμερικανικής οικογένειας, είχε έρθει σε μια πρώτη ρήξη με τον πατέρα του ο οποίος τον ήθελε ν’ασχοληθει με τον αθλητισμό γιατί ήταν εύσσωμος κι ευρρωστος. Ο γυιος του όμως είχε και κάτι αλλο που ο γονιός του δεν ήθελε να δει αλλά που ο ίδιος τοχε πολύ ανεπτυγμένο. Είχε μια έντονη ευαισθησία σαν άνθρωπος. Κι ήταν αυτή η ασυγκράτητη ευαισθησία του ( αν και φρόντιζε εκ πρώτης όψεως να μην την δείχνει) που τον οδήγησε στην Τέχνη. Και πιο συγκεκριμένα στην ποίηση αρχικά κι αργότερα στην ζωγραφική. Φρόντιζε όμως τουλάχιστον στην αρχή να μην το μαθαίνει ο πατέρας του.
Μετά το σχολείο έκανε το στρατιωτικό του. Κι εκεί τον έβαλαν στο τμήμα ασυρματιστων. Έμαθε να στέλνει κωδικοποιημένα μηνύματα. Του άρεσε τόσο πολύ αυτή η σχέση του με τα κρυπτογράμματα ώστε την ενστερνίστηκέ κι αργότερα την χρησιμοποίησε ως φιλοσοφία της ζωγραφικής του γλώσσας. Μπορούσε πλέον να γράφει και να ζωγραφίζει με ένα τρόπο που δεν θα γινόταν εύκολα αντιληπτός από την οικογένεια του. Μπορούσε να εκφράζεται πλεον μη-παραδοσιακα εφευρισκοντας ενα δικο του τρόπο που συνδύαζε λέξεις κι εικόνα.
Μετά τον στρατό πήγε στην Νέα Υόρκη κι εκεί αφέθηκε στην εμπειρία και την επίδραση του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμου που κυριαρχούσε στην εικαστική τότε Αμερικανική Τέχνη κι έκφραση. Οι Πολοκ, Ροθκο Ντεκουνιν, Νιουμαν , γίνονται οι αρχικές πηγές επίδρασης του. Ζωγραφίζει αρκετά εξπρεσσιονιστικα τότε. Συνδέεται επίσης φιλικά με τους Γιασπερ Τζοουνς και Ρομπερτ Ραουσεμπεργκ . Οι τρείς τους δίχως ν’αποτελουν κίνημα , κατάφεραν να γίνουν μια παρέα που συνεχίζει το έργο των αφηρημένων εξπρεσσιονιστων προσθέτοντας στην δουλειά τους και στοιχεία Ποπ Αρτ που τότε την δεκαετία του ’60 άρχισε να κυριαρχεί στις ΗΠΑ. Ειδικά οι Τζόουνς και Ραουσεμπεργκ έμειναν σε αυτήν την τάση ζώντας ταυτόχρονα και στην Αμερική . Ο Σαι Τουομπλυ όμως μετακινήθηκε στην Ευρώπη, όπως ήδη είδαμε, στην Ιταλία όπου και λόγω του γάμου του εγκαταστάθηκε στην Ρώμη έχοντας όμως κι ενα δεύτερο εργαστήριο του στην πόλη Γκαετα δυο ώρες περίπου από την αιώνια πόλη. Στην Ευρώπη άρχισε να εγκαταλείπει τις αρχικές ζωγραφικες του τάσεις και να δομεί μια τελείως δικη του προσωπική γλώσσα που βασίζεται σε αυτό που ήταν η κρυφή του πάντα ταυτότητα. : στην ” γραφή των κρυπτογραμματων”. Δηλαδή σε ένα συνδυασμό γραφής και ζωγραφικής. Ουσιαστικά κάνει πράξη αυτο που σημαίνει το ρήμα “γραφειν” στα Ελληνικά : ξεω και χαρασσω. Πιο απλά: γράφω γράφοντας με γράμματα, λέξεις κι ακόμα γράφω, δηλαδή ζωγραφίζω. Ένας συνδυασμός λοιπόν γραφής κι εικόνων. Μόνο που οι εικόνες και τα γράμματα στα έργα του Τουομπλυ δεν είναι όπως τις ξέρουμε. Είναι άλλοτε μισοσβησμενα, άλλοτε ευανάγνωστα, άλλοτε δυσανάγνωστα.Γράμματα κι εικόνες μη-παραστατικες ,κυρίως έντονα χρώματα ,έντονες χειρονομίες και δύναμη εκφραστικότητας. Η επίδραση ταυτόχρονα της κλασσικής ποίησης, του ιμπρεσσιονισμου, της φιλοσοφίας και της ιστορίας είναι καθοριστική στα έργα του. Ονόματα κλασσικών Ελλήνων και Ρωμαίων ποιητών, αλλά και ιστορικές αναφορές εμφανίζονται στους πίνακες του κι αργότερα στα γλυπτά του. Λατρεύει επίσης νεότερους ποιητές όπως τον Κωνσταντίνο Καβάφη, τον Φερνάντο Πεσσόα η τον Οκταβιο Παζ στους οποίους έχει αφιερώσει έργα του. Με το πέρασμα των χρόνων η εικαστική του αξία όχι μόνο αναγνωρίστηκε και σταθεροποιηθηκε, όχι μόνο τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου έκαναν εκθέσεις κι έδειξαν τα έργα του ,όχι μόνο ιδρύθηκε το παγκοσμίου φήμης ίδρυμα Τουομπλυ στην Νέα Υόρκη με πλούσιες καλλιτεχνικές δράσεις κι υποτροφίες σε νέους ώστε να σπουδάσουν, αλλά επίσης οι τιμές των έργων του εκτοξεύτηκαν στα ύψη. Σήμερα πέντε χρόνια μετά τον θάνατο του στην Ρώμη οι πίνακες του μπορούν να φθάσουν από 168-200 εκατομμυρια δολλαρια και πάνω ,όπως συνέβη πρόσφατα σ’ενα διεθνή πλειστηριασμό.
Ο Σαι Τουομπλυ υπήρξε πραγματικός μου φίλος. Στήριξε την ποιητική και εικαστική μου προσπάθεια και στάθηκε δίπλα μου με κάθε τρόπο όταν τον χρειάστηκα. Όπως είμαι βέβαιος οτι θαχει κάνει και με άλλους νέους ο,τι έκανε τότε μ’εμενα. Σίγουρα γιατί υπήρξε τόσο καλός άνθρωπος εκτός από μεγάλος καλλιτέχνης, θαχει παει στον παράδεισο όπου είμαι βέβαιος ότι κι εκεί θα μιλά για ποίηση,για τον Μ. Αλέξανδρο που λάτρευε, για ζωγραφική ,για ιστορία. Είμαι δε βέβαιος πως θα ζωγραφίζει ακόμα. Θα ζωγραφίζει αυτά τα γεμάτα πάθος ,ορμή κι αγάπη έργα του που όλοι μας διεθνώς γνωρίσαμε και θαυμάσαμε.
Δημοσθένης Δαββετας Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης ,ποιητής, εικαστικός, γεωπολιτιστικος αναλυτής.
