Ζαν-Ζακ Ρουσω : Μεταξύ Φύσης και Πολιτισμού.
Ο Ζαν-Ζακ Ρουσω, μια ιδιο-φυια διαχρονικη, γεννηθηκε στις 28 Ιουνίου του 1712 στην Γενεύη της Ελβετίας. Κατα την διάρκεια της γέννησης του πεθαίνει η μητέρα του. Το γεγονός αυτό ασυνείδητα και αργότερα συνειδητά ,θα βαρύνει την ψυχή του νεαρού Ρουσω .Κι όπως θα δούμε πιο κάτω ,η απουσία της μητέρας του θα τον οδηγήσει στην αγκαλιά γυναικών οι οποίες ,με τον α η β τρόπο στο φαντασιακό και συγκινησιακό κενό του ,θα παίξουν τον ρόλο της μητρικής στοργής και φροντίδας. Λιγα μόλις χρόνια μετα την γέννηση του ,μόλις στα πέντε του,τον εγκαταλείπει κι ο πατέρας του ,κυνηγημένος ένεκα ενος σοβαρού επεισοδίου με κάποιον στα μέρη του. Ανατέθηκε λοιπόν η αγωγή του νέου παιδιού ,αρχικά σ’εναν παστορα ιερεα και στην συνέχεια στον θείο του . Ολ’αυτα μέχρι τα δώδεκα του χρόνια. Εκανε κάποιες στο μεταξύ πρακτικές δουλειες, σ’ εναν ειδικο σε γκραβούρες, αλλ’αυτος τον κακομεταχειριστηκε κι ο νεαρός το’σκασε. Ηταν τοτε 16 ετών μια Κυριακή του 1728, που τριγυρνωντας πίσω απο τις κλειστές πόρτες της πόλης , αποφασίζει να πάει με τα πόδια στο Παρίσι. Ειναι το ξεκίνημα μιας περιπλανώμενης ζωής που θα βαστηξει ως τον θάνατο του και που θα τον κάνει ν’αλλάξει περίπου εξήντα “κατοικίες” στην ζωή του. Με την φροντίδα ενός καθολικού ιερέα τίθεται υπό την φροντίδα της μαντάμ ντε Βαρενς . Εκεί στον πύργο της ο Ρουσω θα ζήσει απο το 1736 τέσσερα γεματα χρόνια όπου η χαρά κι η λύπη εναλαχτηκαν. Αρχικά ένοιωθε για την μαντάμ φιλικα αισθήματα που υπέκρυπταν ανάγκη μητρικής φροντίδας. Από κάποια στιγμή ομως κι έπειτα έγιναν εραστές. Το πάθος του γι’αυτην ειναι ασυγκράτητο. Βιώνει τα συμπτώματα της πρώτης αγάπης, αλλά ταυτόχρονα ψάχνει και την απουσα στοργή της “μητέρας”. Ώσπου κάποια στιγμή βρίσκει την αγαπημένη του μ’αλλον η οπως λένε μαθαίνει για πολλούς εραστές. Αυτο τον πληγώνει βαθιά.Ζει μια δεύτερη εγκατάλειψη κι “απόρριψη”. Μετα την πρώτη του γεννα η “μητέρα” του τον προδίδει εκ νέου. Την χάνει. Νοιώθει και πάλι αφάνταστα μόνος. Κι αποφασίζει να παει στο Παρίσι ,οπου το 1741 εισέρχεται στον κύκλο αυτων που θα ονομαστούν οι φιλοσοφοι του Διαφωτισμού: Ντιντερό, Ματιβω, Γκριμ, Μπερνι, Βολταιρος .με τον οποιο και συνεργάζονται σε μια Όπερα. Ας σημειωθεί εδώ οτι στα πρώτα του βήματα, ο Ρουσω, προσπαθεί να επιβιώσει μεσα από το μουσικό του ταλέντο πουλώντας παρτιτούρες μουσικών συνθέσεων μεγάλου ενδιαφέροντος. Συνδέεται περισσότερο με τον Ντιντερό. Ενω με τον Βολταίρο σύντομα ξεκινούν οι διαφωνίες. Ως προς την Φιλοσοφία αλλά και το στυλ ζωής. Ενω αυτος ο τελευταίος αποδέχεται ως ρεαλιστική κι εφικτη την έμμεση Δημοκρατία, ο Ρουσω φτάνει την σκέψη του στο μέγιστο της πορείας της ,την άμεση Δημοκρατία. Κατα ενα ενδιαφέροντα κι αξιοπρόσεκτο λογο ο Ρουσω ειναι ταυτόχρονα με τις θέσεις του κι ο Διαφωτιστης που θα βάλει τις βάσεις της Γαλλικής επανάστασης αλλά ταυτόχρονα είναι κι ο πρόδρομος του Ρομαντισμού,του κινήματος που έκανε κριτική στον Διαφωτισμο και στην Μοντέρνα εποχή.
Τo φιλοσοφικο δίλλημα του Ρουσω ,στο δοκίμιο του ( περί των επιστημών και των τεχνών) οπου κέρδισε και το Βραβείο διαγωνισμού της ακαδημίας της Ντιζον ,αλλα και στ’αλλα εντυπωσιακα που προκαλούσαν διαμάχες βιβλία του, ειναι η σχέση ανάμεσα ατον “φυσικο” και τον “τεχνητό” κόσμο. Γυρεύει ναβρει την ισορροπία ανάμεσα στην Φυση και την ανάγκη Τεχνικής εξέλιξης. Ο άνθρωπος εχει χασει το φυσικο του ένστικτο υποστηρίζει κι εχει πάψει να’ναι κυνηγος. Είναι παρακμιακός λόγω της πορείας που πήρε ο πολιτισμός.
Ο Ρουσω μισεί την εξουσία μ’οποιαδήποτε μορφή της. Στην πόρτα του δωματίου του αναρτα μια πινακίδα με τους εχθρούς του : φιλοσόφους, ιερείς,συγγραφείς ,εξ
ουσιαστές. Η στάση του ηταν αρνητική ως προς το στυλ της εξουσίας. Ηταν εναντίον της κοσμικής ζωής, της πολυτελείας και μιας θεατρικά ψευτοπολιτισμενης ελίτ, κατι που αντιθέτως λάτρευε ο Βολταίρος. Και τα πράγματα μεταξύ τους έγιναν ακόμη χειρότερα οταν παντρεύτηκε, ( βρήκε επιτέλους όπως πίστεψε βαθιά , την συγκινησιακή φροντίδα, την αγκαλιά της μάνας , που τόσο του έλλειψε απο την γέννηση του) την υπηρέτρια ξενοδοχείου Τερεζα Λεβασερ. Η “αριστοκρατική” Κοινωνία που ακόμα ηταν ισχυρή την εποχή των Διαφωτιστων κι ο Βολταίρος, δεν του το συγχωρεσαν ποτε και δεν ήταν καλοδεχούμενος μαζι με την γυναικα στα σαλόνια. Ο Ρουσω ομως δεν υποχωρούσε απο τις επιλογές του που ηταν οι ιδέες του κι ό,τι έγραφε. Όταν ο Γάλλος βασιλιάς π
ρότεινε να τον ενισχύσει οικονομικα γιατί ζούσε παμφτωχος κι είχε και παιδιά,αρνήθηκε με το επιχείρημα οτι έπρεπε να μείνει πιστος στις αντιεξουσιαστικές του ιδέες. Το ίδιο έκανε το 1765 οταν βρέθηκε κυνηγημένος απο διανόηση κι οχλο ( λόγω των σπουδαίων βιβλίων του ,η Νέα Ελοιζα και το κοινωνικό συμβόλαιο που τάραξαν τα θεμέλια της παρισινης “ελιτ” των διαφωτιστων) βρέθηκε στην Αγγλία. Αρνήθηκε την οικονομική βοήθεια του Αγγλου βασιλιά. Το 1767 άρρωστος κι αφου διαφώνησε φιλοσοφικά με τον ως τότε φιλο του στην Αγγλία Ντέιβιντ Χιουμ, επέστρεψε στην Γαλλια ,σ’ενα μικρό χωριό στα σύνορα με την Ελβετία. Τοτε έγραψε τις “εξομολογήσεις” του που δημοσιεύτηκαν μετα τον θάνατο του.
Σ’ολα τα έργα του υπήρξε ριζοσπαστικος . Στο λογο περι επιστημών και Τεχνώ
ν , υποστηρίζει οτι απο την Αρχαία Αίγυπτο , την Ελλάδα ( εκτός της Σπάρτης που λάτρευε), την Ρώμη, μέχρι και τα Μοντερνα σύγχρονα κράτη, η υποτιθέμενη “πρόοδος” συνοδεύεται με μια ηθική παρακμή. Στα έργα του “λόγος για την καταγωγή της ανισότητας” (1755) και “γραμμα στον Ντ’Αλαμπερ”(1758), ο Ρουσω υποστηρίζει οτι πρεπει να προστατεύσουμε την φυσική κι ενστκτωδη γνησιότητα απο τον “πολιτισμό”. Η απλότητα κι η φυσικότητα του άγριου ,του παιδιού,του χωρικού, του περήφανου βουνισιου , ειναι προτιμότερη απο την ψευτιά των κοσμικών, πολιτισμένων ,ανηθικων κύκλων. Το έργο του” Αιμιλιος” καταδικάστηκε απο τις αρχές, καηκε δημόσια και απειλήθηκε να λυντσαριστεί απο τον παραπονούμενο οχλο. Στα “γραμματα γραμμένα απο τα βουνά” και στις “εξομολογήσεις” του ,ανέλαβε ν’αμυνθει εναντίον των ψευτοελιτ και των αρχών που τον κα
ταδίκασαν. Ενω το “κοινωνικό συμβόλαιο” του έγινε επιρροή πολλών σημαντικών φιλοσόφων( απο την Γαλλική Επανάσταση, τον Χέγκελ, ως τον Μαρξ κι ως σήμερα μέχρι και τον Καστοριάδη). Υπήρξε η βάση της σύγχρονης πολιτικής επιστήμης . Το “κοινωνικο συμβολαιο” έβαλε τις βάσεις στην σχέση πολιτη-κρατους μεσα απο την προοπτική της ατομικής αυτονομίας και της άμεσης Δημοκρατίας. Έβαλε τις βάσεις της ατομικής και κοινωνικής ελευθερίας. Δεν μπορεί να υπάρξει κατ’αυτόν αλλη κοινωνική εξέλιξη παρα η πορεία αυτονομίας του ατόμου παράλληλα με την κοινωνική. Κοινωνία κι άτομο έτσι μπορούν ν’αυτονομηθουν. Και να προχωρήσουν. Φτάνει να ξαναβρούν την πρωτογενή τους σχέση με την Φύση . Μέσα απο την λήθη της Φύσης δεν υπάρχει καμμιά ουσιαστικη πρόοδος. Δ
εν υπάρχει ελευθερία κι ισότητα παρα σκλαβιά.
Οι διώξεις που υπέστη σημάδεψαν βαθιά τον Ρουσω κι είχε την αίσθηση οτι μια διεθνής συνωμοσία είχε στηθεί εναντίον του. Για να υποστηρίξει μάλιστα τον εαυτό του δεν δίστασε να γράψει τρεις διαλόγους με τον τιτλο ” ο Ρουσω δικαστης του Ζαν-Ζακ” ,περίληψη των οποίων μοίραζε στους περαστικούς στους δρόμους. Κι επειδή δεν εισέπραττε το αποτέλεσμα που ήθελε ,άρχισε να γράφει το τελευταίο του βιβλίο ” ονειροπολησεις ενος μοναχικού οδοιπόρου”. Εργα που ηταν πιστο στην “φυσική” επιλογή εναντίον της “τεχνητής” στην ζωή και το οποίο όμως δεν πρόλαβε να τελειώσει. Ενα απόγευμα που ηταν στο φτωχικοτατο δωμάτιο που ζούσε έχοντας πάντα δίπλα την αγαπημένη του γυναίκα, είπε οτι πονούσε το κεφάλι του. Κάθησε σε μια καρ
Ο Ρουσω ειναι Ισως ο μεγαλύτερος κοινωνικός σύγχρονος φιλόσοφος που ενω υπήρξε απο τους θεμελιωτές του Διαφωτισμού ταυτόχρονα ηταν ο πιο σκληρος κριτης του για την πορεία εξουσίας κι οχι δημιουργικότητας που πήρε. Μεσα στον χρονο παραμένει δέκτης τεραστίου σεβασμού, αναφορών και παραδοχής για την ιδιοφυΐα του ,παρα το οτι η θέση του για την άμεση Δημοκρατία απο πολλούς θεωρείται ουτοπία.έκλα και πεθανε.
Δημοσθένης Δαββετας Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης ,ποιητής,
See translation