Ο Αριστοτέλης, η παγκοσμιοποίηση και η παραφθορά της Δύναμης.
Αφορμή γι’αυτό το άρθρο μου δόθηκε από την γύρω μου εδώ και καιρό ατμόσφαιρα. Η λέξη “δυναμη” κυριαρχεί παντου. Από το καθημερινό λεξιλόγιο, μέχρι το πολιτικό, το γεωπολιτικό, το καλλιτεχνικό, τις σχέσεις ( συναισθηματικές, προσωπικές, πολιτικές, επαγγελματικές κλπ) ,ειτε ως επίθετο, είτε ως ουσιαστικό.
” Έχει δύναμη, να’σαι δυνατός, πάμε δυνατά” κι άλλα ανάλογα ηχούν καθημερινά στ’ αυτιά μας και τις συνομιλίες μας .
Ειδικά στην Πολιτική πήρε τις διαστάσεις όρου που χαρακτηρίζει την ισχύ και την άσκηση εξουσίας. ” Ποιος έχει την δύναμη;” αυτό είναι το κύριο ερώτημα στις διακρατικές σχέσεις με αμεσες συνέπειες στην οικονομία, στην γεωστρατηγική, στον Γεωπολιτισμο, στις επιλογές συμμαχιών, στην διπλωματία. Πολλοί μάλιστα φέρνουν ως παράδειγμα τον Θουκυδίδη και τα λογια του Περικλή προς τους Μηλιους για να δικαιολογήσουν την χρήση του όρου “δύναμη”.
Σίγουρα έχει βάση αυτή η προσέγγιση και δεν αμφισβητώ το ρεαλιστικό περιεχόμενο της . Άλλωστε γίνεται πια λόγος για επιστροφή του ρεαλισμού και της ρεαλιστικής πολιτικής.
Αναντίρρητα είναι γεγονός. Αν για παράδειγμα η Κίνα χρησιμοποιεί πιο soft power ,γιατί δίνει περισσότερη βάση σε οικονομία και διπλωματία, χώρες όπως η Αμερική, η Ρωσσια , η Τουρκία, το Ιράν, βασίζουν την γεωπολιτική τους σε hard power ,δηλαδή σε μετωπική, δίχως περιστροφές,εκβιαστικά, κυνικα χρήση της ” δυναμης”. Κι είναι βέβαιο ότι στις σημερινές παγκόσμιες συνθήκες όπου οι γεωπολιτικοι παίκτες είναι πολλοί κι η πολυαρχια αποφάσεων δεσπόζει, μετά την πτώση της Ρωσσοαμερικανικης δημαρχίας και την απόσυρση επί Τραμπ της Αμερικανικής παγκοσμιας κυριαρχίας , ο πολιτικος ρεαλισμός είναι ενδεχόμενη πολιτική επιλογή αυτοπροστασίας μιας χώρας. Θεμιτό και κατανοητό.
Όμως από τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ως την πτώση της ΕΣΣΔ και την πτώση του τείχους του Βερολίνου, ένα άλλο πολιτικό όνειρο κυριαρχούσε: αυτό της διεθνούς συνύπαρξης μέσα από την από κοινού αποδοχή και σεβασμό αποφάσεων δια-κρατικων δομών όπως ο ΟΗΕ, τα διεθνή δικαστήρια, το Συμβούλιο Ασφαλείας η άλλων κοινώς αποδεκτών διεθνών θεσμών. Ακόμη κι αν και σ’αυτήν την κατάσταση αναντίρρητα τον πρωτο ρόλο είχαν οι μεγάλες δυνάμεις όπως πχ οι ΗΠΑ σαν ένα είδος διεθνούς χωροφύλακα, ακόμη και τότε, οι θεσμοί γινόντουσαν σεβαστοί, είχαν περάσει στην εθνική συνείδηση των κρατών ( έστω και με τον φόβο των κυρωσεων) και στην συλλογική θεσμική συνείδηση.
Η παγκοσμιοποίηση όμως άλλαξε την κατάσταση. Η κυριαρχικη παρουσια Κίνας, Ρωσσιας ,η Ινδίας μεταξύ άλλων άλλαξαν τα δεδομένα. Και σε συνδυασμό με την αποχώρηση της Αμερικής από κρίσιμα μέτωπα όπως αυτό της Μ.Ανατολης, άρχισε να λειτουργεί διεθνώς μια μορφή πολυαρχιας και πολιτικής πολυκεντρικοτητας. Το πιο βασικό όμως είναι ότι χώρες όπως η Τουρκία άρχισαν ν’ αμφισβητούν ετσιθελικά τις διεθνείς συμβάσεις ( Κυπρο,Αιγαιο…)και θεσμούς εφαρμόζοντας μια άλλη wild power λογική της δύναμης,υποχρεώνοντας έτσι τις πιο αδύναμες στρατιωτικά χώρες να ψάχνουν “Δυναμικες” συμμαχίες.
Ο Κόσμος αρχίζει πια να ονειρεύεται πυρετωδως άμεσα ή έμμεσα την δύναμη. Προφανώς κι υπαρχουν λογικοί, ειρηνικοί άνθρωποι που δεν χρησιμοποιουν την δύναμη ως ετσιθελικη κυριαρχία.
Άλλωστε εκτος του Θουκυδίδη, υπάρχει και η στρατηγική του Μ. Αλεξάνδρου ,οπως περιγραφεται απο τον Πλουταρχο. Στον μεγάλο Έλληνα στρατηλάτη η στρατιωτική δύναμη συνυπηρχε με την πολιτιστικη και ο διαλογος πολιτισμων ητσν μια ρεαλιστικη τότε πολιτικη.Υπάρχει και η εννοια του όρου” δύναμη” από τον δάσκαλο του Αλέξανδρου τον Αριστοτέλη.
Λέει λοιπόν ο Σταγειρίτης φιλόσοφος ότι η δύναμη που υπάρχει στην Ύλη, μόλις ενεργοποιηθεί από τον δημιουργό, δίνει την Μορφή. Στην μορφή βρίσκεται η αλήθεια της πράξης και της δημιουργικής πορείας. Τονίζει όμως κάτι πολύ βασικό. Αν η μορφη δεν έχει Σκοπό( Τελος) τότε δεν είναι λειτουργική. Δεν υπηρετεί το αγαθό για το οποίο δημιουργήθηκε. Και ποιο είναι το αγαθο; Να μοιάσει στην αναλογική ισορροπία του σημπαντικού κόσμου που είναι και δείχνει τέλειος στην αυθυπαρξια του ,στην απόλυτη ,αρμονική αυτοσυγκέντρωση του. Η αυτάρκεια κι η αυτολειτουργια του Θεου-συμπαντος ,η ήρεμη αυτοαποσυρση του ,προκαλεί θαυμασμό και περιέργεια, προκαλεί όσους το παρατηρούν να θέλουν να το αγγίξουν, να του μοιάσουν. Αυτή η προσπάθεια ευδαιμονίας δια της ” Μιμησεως” ,αυτή η δημιουργική μετατροπή της Δύναμης σε ευδαιμονικη ζωή, θα λεγα οτι ειναι το ευ ζην που δεν δίστασε να ομολογήσει και να παραδεχτεί ο Αλέξανδρος για τον δάσκαλο του. Κάτι τέτοιο όμως δεν συμβαίνει γύρω μας ,όπου η δυσαρμονία,η βία κι δίψα εξουσιαστικής δύναμης κυριαρχούν.
Η χρήση του όρου Δύναμη από τον Αριστοτέλη θα μπορούσε να εμπνεύσει τους ισχυρούς ηγέτες να’ναι δημιουργικοί χρήστες της εξουσίας τους στηρίζοντας κι εκπαίδευση και πολιτισμό κι όχι να την χρησιμοποιούν ,οπως βλεπουμε γυρω μας διεθνως μόνο ως γλώσσα οικονομικού, πολιτικού η στρατιωτικού ” τσαμπουκα”. .
Κι αυτό είναι το πρόβλημα της σημερινής λαγκοσμιοποιησης: το βάρος έχει πέσει στην κυριαρχία μέσω οικονομικών και στρατιωτικών επιβολών.. Έχουμε χάσει την αναζήτηση ποιοτητας ζωης.
Ξέρω οτι πολλοί θα μου πουν ότι πρέπει ναμαστε ρεαλιστές. Αναντίρρητα. Όμως έτσι όπως πάμε έχουμε αποξενωθει από την παιδεία και τον πολιτισμό μας. Και καθε ιδεα γι’ αναζήτηση συλλογικης ευδαιμονιας θεωρειται ουτοπια. .Εχουμε αφήσει την ποιοτητα σε κάποιους μοναχικούς καβαλάρηδες, που όταν δεν τους ηρωποιουμε , τους αντιμετωπίζουμε μέσα μας ως ονειροπόλους, αφελείς η γραφικούς.
Τον πολίτη τον θέλουμε πια μονο ειδικευμένο Τεχνικά σε μια Τεχνική πατρίδα.
Να όμως που αυτή η παγκόσμιοποιηση ,επειδή ακριβώς υφίσταται μόνο μέσω των αγορών κυρίως ,αποδείχθηκε ουτοπία και μάλιστα επικίνδυνη για την ειρηνη και την ανθρωπιά. Οδηγεί καθενσν μας προσωπικά, αλλά και τα κράτη να γυρίζουν στον εαυτό τους ,Όχι από επιθυμία αυτογνωσίας η αγάπης , αλλά από φόβο η μοναχική αγωνία. Κι αυτο οδηγει σ’εγωισμό ατομικό,συλλογικό,κρατικό η εθνικιστικό.
Τραυματίζεται βαριά η κοινωνία του ” μαζι” ,του μοιράσματος των αγαθών. Κι η δύναμη που επιστρέψει πια σαν η πολιτική καραμέλα στο στομα όλων ,δεν είναι η δημιουργική δύναμη αλλά η δύναμη του εγώ της επιβολής και του “τσαμπουκά”. . Τους εγωτικους μας μυες κοιτάμε να θρεψουμε σε πολιτικό, προσωπικό η κρατικό επίπεδο. Αυτοθαυμαζομαστε αλλά ξέρουμε ότι πίσω από αυτό υπάρχει φόβος γι’αυτοκαταστροφη. Πρόκειται για μια δύναμη που έχει θεμελιωθεί στην περιθωριοποιηση των συναισθημάτων,της ανθρώπινης συμπόνιας ,της αλληλεγγύης,του πολιτισμού,της καλλιέργειας,της Παιδείας,της πνευματικης ζωης. Πρόκειται για μια δύναμη που στην πραγματικότητα στηρίζεται στην κρυφή μας ( γιατί την κρύβουμε θεατρικα) αδυναμία. Και γι’αυτό είναι μια απειλή για τους πάντες και τα πάντα .
Δημοσθένης Δαββετας Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης ,ποιητής, εικαστικός,γεωπολιτιστικος αναλυτής.