Ο Ρουσω και η Ευρώπη σήμερα. 
Το μεγάλο ερώτημα των μοντέρνων κοινωνιών παραμένει περισσότερο από ποτέ επίκαιρο: η Φιλοσοφία ερμηνεύει η μετασχηματίζει τον κόσμο ;
Δυο τάσεις προσπάθησαν ν’απαντησουν στο ερώτημα, καθεμιά με τον τρόπο της. Η μια είναι ο Γαλλικός Διαφωτισμός, με τον εμπειρικό, αντι-κληρικο κι αυταρχικό και λιγοτερο πολιτικό τρόπο σκέψης του Βολταίρου. ” Τσακιστε οτιδήποτε βγαίνει από τους κανόνες του κάδρου ” ήταν η πασίγνωστη φράση του. Κι η άλλη είναι ο Γερμανικός Ιδεαλισμός με την ” μεταφυσικη” του.
Από το 1750 ως το 1830 , χρονικό διάστημα που γεννιούνται με τους Λοκ και Μοντεσκιέ οι φιλελεύθερες ιδέες,
οι δυο τάσεις αντιμαχονται ,δίχως αποτέλεσμα, για το τι ειναι ελευθερία.
Χρειάστηκε να ρθει, το ” χρυσό παιδι” του Διαφωτισμού και ταυτόχρονα σκληρός στην κριτική του στον Διαφωτισμό, ο Ζαν Ζακ Ρουσω.
Αυτός επιχειρεί κάτι δύσκολο αλλά μ’επιτυχία. Θέλει να οδηγηθούμε στην ελευθερία μέσα από την σχέση μας με την πραγματικότητα. Η Φιλοσοφία του ,πολιτική σκέψη,
βρίσκει το νήμα που ενώνει τις δύο αντίπαλες τάσεις. Ποιο είναι αυτο; Το ότι και οι δύο αναζητουν με τον τροπο τους την ελευθερία.
Γεννηθήκαμε ελεύθεροι αλλά είμαστε αλυσοδεμενοι ,μας λέει ο Ρουσω.
Το να’σαι όμως Ελεύθερος πρέπει να το θέλεις,να’χεις την βούληση να εγγραφείς στην Ιστορία. Όπως έγινε με την Γαλλική Επανάσταση, που τόσο γοήτευε τους Γερμανούς κι ειδικά τον Καντ.
Η δύναμη του Ρουσω που θέλει να γεφυρώσει τις δύο τάσεις είναι ότι αρνιέται το προπατορικό αμάρτημα. Συνδέει ελευθερία κι ισότητα,που τα θεωρεί αδιαχωριζτα μεταξύ τους, δέχεται την λαϊκή κυριαρχία και θεωρεί, όπως ο Σωκράτης,ότι ο άνθρωπος γε
ννιέται καλός αλλά διαφθειρεται από τις κοινωνικές σχέσεις.
Η ελευθερία είναι μια αξία που πρέπει να θεσμοθετηθεί πολιτικά.
Για να σπάσει το εμπόδιο των κοινωνικων σχεσεων που “διαφθειρουν” χρειάζεται πολιτική δράση, μας λέει στο βιβλιο του “κοινωνικό συμβόλαιο”, που είναι κατά βάση πολιτικό συμβόλαιο.
Είναι ένα συμβόλαιο με τον εαυτό μας. Είναι η πρακτική απόφαση κάποιου να γίνει πολίτης, υποχωρώντας ακόμη, αν χρειαστεί, κι από το ιδιωτικό του συμφέρον, χάριν του γενικού.
Ο Ρουσω δεν δέχεται την υπέροχη μιας αστικής σύμβασης έναντι των νόμων. Δεν του φτάνει η κρατική εγγύηση για την λειτουργία του νόμου. Ούτε δέχεται να’ναι η κρατική προστασία μόνο ο φύλακας της ατομικής ιδιοκτησίας και της κοινωνικής ειρήνης. Ο Ρουσω θέλει το κράτος να συμβάλλει για την υλοποίηση της ελευθερίας. Δεν θέλει την ατομική ελευθερία ως ατομισμό, ούτε ως μια μορφή ανεξαρτησίας. Αποδέχεται τις υποχρεώσεις, αρκεί αυτές να’ναι γέννημα ατομικής ελευθερίας και συλλογικής συγκατάθεσης.
” Η ελευθερία των μεν ξεκινά εκεί που αρχίζει αυτή των αλλων” έλεγε. Μαζί με τους Χέγκελ, Καντ ,Χανα Αρεντ, θεωρούσε ότι η ελευθερία είναι πολιτική έννοια,δημόσια κι όχι ιδιωτική. Ο δημόσιος χώρος πρέπει να επιτρέπει σε κάποιον να φτάσει στην “αυτονομια” και να μην είναι ” ετερονομος”.
Η έννοια της επιθυμίας που τόσο καλλιεργείται σήμερα δεν είναι αυτονομία. Ο πολίτης θα’ναι δέσμιος της λογικής των αγορών,των επιχειρήσεων και των κυριαρχουντων κοινωνικών αξιών. Φτάνει όμως αυτό για να’ναι Ελεύθερος κατά τον Ρουσω;
Σήμερα που η Ευρώπη ταλανίζεται ανάμεσα στις Γερμανικές αντιλήψεις και τις αντίθετες της,μηπως η σκεψη του Ρουσω θα βοηθουσε σε μια πιο αλλυλεγγυα, κοινωνικα κι οικονομικα Ευρωπη , ενω ταυτοχρονα ο πολιτης δεν θα στερηθει την ελευθερια του;
Δημοσθένης Δαββετας
Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης, ποιητής, εικαστικός.
See translation