Συντηρητισμός: η χαμένη τιμή του φιλελευθερισμού
Από τον John Locke ως τον John Stuart Mill, περνώντας από τους φιλοσόφους του Διαφωτισμού, ο φιλελευθερισμός, ως κίνημα διανοητικό, πολιτικό και πολιτισμικό, θέτει την έννοια της ελευθερίας ως το βασικό κύτταρο της ζωής της κοινωνίας. Στόχος του ήταν πάντα να προστατεύσει το άτομο από τον άμετρο κρατικό παρεμβατισμό, την θεοκρατική εξουσία ή την κλειστή εφαρμογή των παραδόσεων, δίνοντας έτσι στο Κράτος τον ρόλο ενός θεσμού που λειτουργεί αξιολογικά ουδέτερα. Μόνο υπό αυτές τις συνθήκες θα μπορούσε να ζήσει όπως επιθυμούσε καθένας, καθότι η ευζωία ήταν προϊόν ελεύθερης ανάπτυξης της ατομικότητας και της προσωπικότητας κι ο συντηρητισμός, ως φιλοσοφία, αναζητά την ευζωία. Παρότι, σήμερα, το ρήμα «συντηρώ» το’ χουμε ταυτίσει με το «αντιδρώ» κι ο συντηρητισμός για τους αριστερούς κυρίως σημαίνει αντιδραστικός, εντούτοις κι ο συντηρητικός θέλει ν’ αλλάξει τον παλαιό κόσμο. Ο Σωκράτης, ο Αριστοτέλης, ο Ντοστογέφσκυ, ο Χέρμαν Έσσε, ο Σολτζενίτσιν, για ν’ αναφέρω ενδεικτικά κάποιους, μας έδωσαν να καταλάβουν ότι η πρόοδος δεν θα επιτευχθεί μέσω μιας εξαρχής κοινωνικής αλλαγής, αλλά κυρίως μέσω πρωταρχικά βελτίωσης του εαυτού μας. Αυτή είναι η φιλοσοφική αρχή του συντηρητισμού που πιστεύει στην αλλαγή του παλαιού. Ο συντηρητικός θέτει την αυτογνωσία των ορίων ως θεμέλιο προοδευτικότητας. Στο ξεκίνημά τους, φιλελευθερισμός και συντηρητισμόςέμοιαζαν να’ ναι οι δυο όψεις του ίδιου νομίσματος. Στην πορεία όμως διαχωρίστηκαν σε σημείο να’ χουν πάρει πια ένα πολεμικό διαζύγιο. Και το πιο περίεργο και παράδοξο είναι ότι ο σύγχρονος φιλελευθερισμός ή αλλιώς νέο- φιλελευθερισμός, συμπορεύεται θαυμάσια με τη σύγχρονη διεθνή αριστερά. Πώς έγινε αυτό;
Ήταν το σημείο της προόδου που τους πάντρεψε. Κι οι δυο τους θέλουν να’ ναι παιδιά του Διαφωτισμού. Διεκδικούν εκεί τις ρίζες τους. Η επιθυμία τους να’ χει το άτομο όλο και περισσότερα δικαιώματα, το’ φερε μοιραία αντιμέτωπο με τις παλιές παραδόσεις και την ιστορία τους. Η Νεωτερική έτσι αντίληψη συγκρούστηκε με την παραδοσιακή. Έτσι, ανέκυψαν ερωτήματα όπως: πώς θα διασφαλιστεί το δικαίωμα ενός μουσουλμάνου να ζει με τις αρχές του Κορανιού ή ακόμα, τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων, σ’ έναν κόσμο που βιώνει μια τέτοια σύγκρουση; Ο τρόπος που βρέθηκε για να επιτευχθεί μια τέτοια συμβίωση δεν ήταν φιλοσοφικός, αλλά κυρίως οικονομικός. «Όταν πρόκειται για χρήματα, όλοι έχουν την ίδια θρησκεία», έλεγε ο Βολταίρος. Έτσι, γεννήθηκε η έννοια της σύγχρονης αγοράς, η οποία στα μάτια των φιλελευθέρων θα έβαζε τις βάσεις συνύπαρξης του ιδιωτικού βίου με την ευζωία. Ο φιλελευθερισμός ταυτίστηκε με την προοδευτικότητα. Τον 19ο αιώνα αυτό είχε λόγο ύπαρξης εξαιτίας της επιστήμης. Από τον 20οόμως αιώνα που η κομμουνιστική επανάσταση απέτυχε, η αριστερά, που δέχτηκε να λειτουργήσει μέσα στο σύστημα ως σοσιαλδημοκρατία, συναντάται με τον φιλελευθερισμό στο θέμα της προοδευτικότητας. Πρόοδος, αγορά κι επιστήμη συνεργάζονται. Πιστεύουν δε αμφότεροι (ένα είδος μεταφυσικής θα’ λεγα) ότι το κακό έρχεται από την κοινωνία και θα το διώξουν αν την αλλάξουν. Από το 1815 ως σήμερα το ιδεώδες της avant-garde, ως εργαλείο μάχης αριστεροφιλελεύθερωνεναντίον του «παλαιού κόσμου» παραμένει σ’ ασταμάτητη δράση. Εκεί χώρισαν οριστικά με τον συντηρητισμό, που κι αυτός θέλει αλλαγή, κι αυτός θέλει χρήμα κι αγορά, όμως πιστεύοντας στη λογική του ορίου (όπως έλεγε ο Αριστοτέλης: της μέσης οδού) δεν θέλει να υποταχτεί στον αναρχικό καλπασμό των καπιταλιστικών αγορών, δεν θέλει ν’ αφήσει το «αγοραστικό» δηλητήριο να μολύνει τη ζωή του.
Βεβαίως και να πωλούνται τα προϊόντα. Όχι όμως να πωλείται κι ο εαυτός μας. Είναι καλύτερα να τον βελτιώσουμε κι όχι να τον διαλύσουμε, λένε οι συντηρητικοί. Για τον συντηρητισμό πρέπει να διαχωριστεί η τάξη των αντικειμένων πραγμάτων) απο αυτη των υποκειμένων (των ανθρώπων). Έτσι, κάθε καινοτόμος πρέπει ν’ αποδεικνύει ότι το καινοτομικό του εύρημα είναι αναγκαίο. Μ’ αυτόν τον τρόπο θα διαχωριστεί η ποιοτική τεχνική πρόοδος από αυτή των ανέσεων. Η τεχνολογική αισιοδοξία των αριστερο(νεο)φιλελεύθερων ότι ο άνθρωπος θα γίνει κυρίαρχος της φύσης, μπορεί να οδηγήσει στην επικίνδυνη ψευδαίσθηση του υπεράνθρωπου μικρού θεού. Το μόνο που μπορεί να σταματήσει αυτή την τρελή πορεία είναι να ξαναβρεί ο Τεχνικός ναρκισσισμός την συντηρητική του μνήμη. Να ξαναθυμηθεί ο αριστερονεοφιλελευθερισμός τις αρχές του συντηρητισμού περί βελτίωσης του εαυτού ως βάση προόδου. Κι αν δε θέλει η αριστερά, παγιδευμένη στο νεωτερικό της παραμύθι, να το κάνει η φιλελεύθερη σκέψη. Να υπάρξει δηλαδή πρόοδος μέσα από την ματιά των συνειδητών αυτοορίων του Ανθρώπου.
Δημοσθένης Δαββέτας,