Τι έμεινε από την πολιτιστική επανάσταση του Μάο;
Πριν πενήντα χρόνια ο Μάο Τσε Τουνγκγ ξεκινούσε την πολιτιστική του επανάσταση. Έχοντας στόχο να διατηρήσει την κομμουνιστική ιδεολογία, προκάλεσε αντιφατικά αποτελέσματα στην κινεζική κοινωνία. Καθένας μ’ ασήμαντη κι ανύπαρκτη αφορμή μπορούσε να χαρακτηριστεί «αντι-μαοϊκικός -πράκτορας του καπιταλισμού-υπερασπιστής της αντιδραστικής αστικής ιδεολογίας». Πολλοί νέοι που φανατίστηκαν απ’ αυτές τις ιδέες, με πρωτοπόρο του κόμματος τον γνωστό τότε Λιν Μπιάο, ξεκίνησαν τον πόλεμο εναντίον των «τεσσάρων παλαιοτήτων»: των παλαιών ιδεών, της κουλτούρας, των εθίμων και των συνηθειών. Τα θύματα ήταν πολλά. Κι ο πόνος υπήρξε μεγάλος από την αγριότητα αυτού του πολέμου. Μετά τον θάνατο όμως του Μάο, επανήλθε κάπως η λογική και το τέλος του 1978 ο Ντεγκ Χσιάο Πινγκ έκανε βασικές μεταρρυθμίσεις για επανεκκίνηση της οικονομίας της χώρας.
Τα επόμενα τριάντα χρόνια, με την εντυπωσιακή οικονομική άνοδο της Κίνας, επιβεβαιώθηκε αυτή η νέα πολιτική. Σύμφωνα όμως με τα επίσημα στοιχεία, υπήρξαν τρία εκατομμύρια νεκροί κι εκατό εκατομμύρια ανάπηροι κι άρρωστοι από τις θλιβερές συνέπειες της «πολιτιστικής επανάστασης». Σύμφωνα με τις σημερινές μαρτυρίες, η συλλογική μνήμη αυτού του γεγονότος είναι τραυματική για τους Κινέζους. Κανείς δεν μπορεί να ξεχάσει τους «τρελούς» Μαοϊκούς που έμπαιναν ξαφνικά στα χωριά για να σκοτώσουν μαζικά τους «αντι-μαοϊκούς».
Το θέμα αυτό για δεκαετίες παρέμενε ταμπού. Πρόσφατα όμως έγινε κεντρική αναφορά της εφημερίδας «Η καθημερινή του λαού». Κι αμέσως το ερώτημα τίθεται: πρόκειται απλώς για ιστορική ανάλυση ή είναι ένα σημάδι μιας πιθανής ανάλογης ενέργειας στο μέλλον; Άλλωστε το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας δεν κάνει τίποτα τυχαία κι η εφημερίδα αυτή εκφράζει τη γραμμή του.
Ο χρόνος θ’ απαντήσει στο ερώτημα. Κυρίως για την προσπάθεια της Κίνας να συνδυάσει την καπιταλιστική της οικονομία με την επίσημη κομμουνιστική ιδεολογία της χώρας. Στο μεταξύ όμως, καλό θα ήταν να μην λησμονηθεί η «πολιτιστική επανάσταση» που διήρκεσε ως το 1970 κι είχε πολλούς νεκρούς και τραυματίες. Γιατί η επανάσταση επηρέασε πολύ την τότε επαναστατημένη ευρωπαϊκή νεολαία.
Ο Μάης του ’68, ο φεμινισμός, βρήκαν πολλά ερείσματα σ’ αυτήν. Όμως, αλλιώς την ερμήνευσαν στην Ευρώπη, αλλιώς ήταν τα πράγματα στην Κίνα. Ένα παράδειγμα χαρακτηριστικό θα βοηθήσει: όταν το 1973 ομάδα Γάλλων Μαοϊκών επισκεπτόμενη χωριό της Κίνας ρώτησε νεαρή αγρότισσα αν είχε βιώσει την σεξουαλική της επανάσταση, αυτή τους κοίταξε με σιωπηρή απάθεια. Λίγο αργότερα, η αστυνομία τους συνέλαβε στο ξενοδοχείο και τους ανάγκασε να κάνουν γραπτή την αυτοκριτική τους γι άσεμνη συμπεριφορά. Το ευρωπαϊκό όνειρο της απελευθέρωσης ήταν διαφορετικό από το κινεζικό. Πράγμα που βλέπουμε και με την σημερινή Κίνα. Παρά τα οικονομικά, «καπιταλιστικά» της ανοίγματα, οι παραδόσεις κι οι πολιτιστικές τους αξίες παραμένουν ισχυρές. Μάλλον δεν άλλαξε τίποτα κατά βάθος η «πολιτιστική» της «επανάσταση».
Δημοσθένης Δαββέτας